Elementen van de duurzame keuze

Synthese van de argumenten van de duurzame keuze

Milieuaspecten

De energiebalans

De intensieve technieken die gebruikt worden in individuele zuiveringsinstallaties verbruiken relatief veel elektriciteit vergeleken met de installaties van collectieve zuiveringsstations en zeker vergeleken met extensieve technieken.

• Bij een individuele zuiveringsinstallatie schommelt het elektriciteitsverbruik van de verschillende erkende intensieve technieken tussen 0,35 en 11,47 kWh per kubieke meter behandeld water (bron: Université de Liège – 2004). Wanneer het volume te behandelen afvalwater laag ligt, is de installatie vaak te groot, wat zorgt voor een hoger elektriciteitsverbruik. Dit verbruik kan tot tien keer hoger liggen dan het gemiddelde elektriciteitsverbruik van de collectieve zuiveringsstations.
• De energiebalans is gunstig wat betreft individuele zuivering als de zuivering middels extensieve technieken gebeurt. Hier ligt voor een installatie van dezelfde grootte het energieverbruik lager dan 0,1 kWh/m³ behandeld water in tegenstelling tot 1,13 tot 2,39 kWh/m³ behandeld water bij een intensieve individuele zuiveringsinstallatie (bron: Hans BRIX - 1999).

In bepaalde gevallen is het mogelijk dat de ecobalans van de volledige installatie (verbruikte energie, voorziene infrastructuur, reiniging en onderhoud enz.) negatief is. Het gebruik van intensieve individuele zuiveringstechnieken mag pas overwogen worden als er geen andere mogelijkheden zijn. De voorkeur gaat dus uit naar extensieve technieken waarbij eenvoudige en energiezuinige installaties worden gebruikt: beperkt gebruik van pompen, van kunstmatige beluchting enz.

De drinkwaterbesparing

Een installatie voor het zuiveren en recycleren van afvalwater in situ draagt bij tot het behoud van de watermiddelen door leidingwater uitsluitend waar nodig te gebruiken (voeding en lichaamshygiëne).

Deze aanpak is alleen mogelijk als de voorschriften die opgenomen zijn in de aanbevelingen Rationeel omgaan met water en Hergebruik van hemelwater, toegepast werden voor het project en deze onvoldoende zijn voor het dekken van de geselecteerde behoeften (bijvoorbeeld onvoldoende opgevangen regenwater).

De voorkeur gaat eerst uit naar de implementatie van een recyclagesysteem voor grijs water vooraleer er nagedacht wordt over de recyclage van gemengd afvalwater (zwart water + grijs water).

De valorisatie van de zuiveringsbijproducten

De biomassa die geproduceerd wordt tijdens het natuurlijke zuiveringsproces kan gevaloriseerd worden, bijvoorbeeld via compostering op de site zelf. De individuele saneringstechnieken (meer bepaald de extensieve zuiveringstechnieken) zorgen ervoor dat het zuiveringsslib zich niet overmatig opstapelt, wat wel het geval is bij een gecentraliseerd systeem. De rietbedden zorgen bijvoorbeeld voor minder zuiveringsslib, de dehydratatie ervan en de verbetering van de hygiënische en chemische kwaliteit ervan. Het slib dat op die manier ontstaat, zal gemakkelijker gevaloriseerd kunnen worden op het perceel (bv. als meststof of voor een agrarische toepassing).

Serre te Ruswil met valorisatie van het gezuiverde water voor de productie van tropische vruchten en vissen

Bronnen: Grandangle en Gaz Naturel

Op basis van technieken voor het scheiden van de verontreinigende stoffen aan de bron (hydrocycloon, afzonderlijke urinetoiletten enz.) kunnen bepaalde bestanddelen gevaloriseerd worden als meststoffen (compost, gekristalliseerd urinezout enz.) voor beplanting of voor een agrarische of tuinbouwkundige toepassing, waardoor de cyclus van de voedingsstoffen die aanwezig zijn in het afvalwater gesloten kan worden.

Men moet dit type van valorisatie op het niveau van de landbouw of de aquacultuur echter controleren, want deze stoffen bevatten mogelijk zware metalen, ziektekiemen en organische of anorganische microscopische verontreinigende stoffen. Bij gebrek aan reglementaire bepalingen en controle, kunnen ze een gevaar vormen voor het milieu en voor de mens indien ze worden overgedragen naar de voedselketen.

De ontwikkeling van de biodiversiteit

De extensieve technieken ondersteunen en bevorderen de ontwikkeling van de biodiversiteit :

• De aquatische en semi-aquatische ecosystemen kunnen door het creëren van hoogwaardige natte zones ook bijdragen tot de bescherming van bepaalde beschermde diersoorten (opnieuw inbrengen van kleine vissen zoals de bittervoorn, de Heckel-witvis enz.). Deze vissoorten kunnen interessant zijn om te gebruiken als bio-indicatoren voor de waterkwaliteit en ter voorkoming van algengroei en muggen.
• De landecosystemen bevorderen ook de biodiversiteit: wilgen, populieren, pruimenbomen, essen enz. zijn bomen die het afvalwater zuiveren en de groei van heggen op het perceel bevorderen.

Overzicht van de voorzieningen voor een lagunage

In kunstmatige ecosystemen die aangelegd zijn voor de zuivering van afvalwater, vermijdt men de aanplanting van soorten die zouden kunnen gaan woekeren bij gebrek aan predatoren, parasieten en/of concurrentie door vegetatieve reproductie (beperking van het woekerrisico in het natuurlijke ecosysteem).

De voorkeur gaat dus uit naar inheemse plantensoorten die aangepast zijn aan het microklimaat, meer weerstand hebben, en minder onderhoud en fytosanitaire behandelingen vereisen.

Zie dossier Biodiversiteit bevorderen.

De risico's op chronische vervuiling beperken

Bij een op het perceel geïntegreerd afvalwaterbeheer moet er een ondoordringbaar afvoernet voor het afvalwater voorzien zijn. Elk risico op diffuse en moeilijk te identificeren vervuiling moet vermeden worden, meer bepaald tussen de bron en de plaats waar het afvalwater (het meest vervuilde water) behandeld wordt en ter hoogte van ondergrondse tanks (lekken of overstroming door een gebrekkig onderhoud: bv. verstoppingen van de afvoerbuizen).

Bij het kiezen van de zuiveringstechnieken, moet er rekening mee gehouden worden dat er voor de beplante zuiveringsbekkens die gebruikt worden bij extensieve technieken specifieke maatregelen getroffen zullen moeten worden voor het garanderen van de ondoordringbaarheid van de bodems van de waterbekkens (risico op diffuse vervuiling van de bodem en de grondwaterlaag).

De risico's op accidentele vervuiling beperken

Een accidentele lozing van een giftig product in het afvalwaterafvoernet kan altijd voorvallen.

Bij extensieve technieken bieden de trapsgewijze opeenvolging van verschillende ecosystemen en de relatief lange verblijftijd op zich een garantie om de vervuiling van het ontvangende milieu te vermijden.

Bij ondergrondse zuiveringstechnieken, meer bepaald bij de intensieve technieken, zal de visuele controle van de installatie niet even eenvoudig zijn en kan deze meer risico's inhouden in geval van accidentele vervuiling.

Controlesystemen aan de toevoer en de afvoer van de voorzieningen maken het mogelijk om vervuiling vlotter te identificeren en op die manier de insluiting ervan te verzekeren, op voorwaarde dat er regelmatig gecontroleerd wordt.

Economische aspecten

Investering

De investering in een individueel zuiveringssysteem is a priori slechts rendabel in uiterst specifieke gevallen. Gezien de huidige prijs van stadswater (die altijd kan stijgen) en van lozingsheffingen, zal dit systeem op collectief niveau over het algemeen pas op lange termijn gaan renderen.

De investeringskosten hangen vooral af van:

• het oppervlak dat bestemd is voor de extensieve technieken;
• de kwaliteit van de grond. Wat extensieve technieken betreft, maakt het ondoordringbaar maken van de oppervlakken die bestemd zijn voor de beplante bekkens een groot deel van de investering uit. De inplanting van de bekkens in een ondoordringbare bodem (voldoende dikke laag klei) zal minder kosten dan op het volledige oppervlak een afdichtingsmembraan aan te brengen;
• de graafwerken voor het plaatsen van tanks en/of beplante bekkens;
• de realisatie van de werken (dichtingen, beton, geotextielmembranen enz.);
• de volumes substraat en grind voor de extensieve technieken;
• de plaatsing van waterdichte leidingen en het aanbrengen van verbindingen tussen de bekkens of tanks;
• de verschillende soorten planten die voorzien moeten worden in de ecosystemen;
• de apparatuur (pompen, beluchters enz.) in het kader van een intensieve of gemengde zuivering;
• de constructie van een serre ter bescherming van de aanplantingen in het kader van een gemengd procédé. Als het procédé geïntegreerd kan worden in een atrium of serre die vanaf het begin van het project voorzien is, zal de investering lager liggen.

De investeringskosten voor een efficiënt individueel zuiveringsstation zijn nagenoeg gelijk voor de verschillende technieken:

• Extensieve zuivering: van € 350 tot € 1.600 per inwonersequivalent (IE) ;
• Intensieve zuivering: van € 700 tot € 1.200, tot € 1.600 per inwonersequivalent voor de meest complexe technologieën (filtratie via membranen).

De mogelijkheid tot zelfbouw bij extensieve technieken maakt het mogelijk om de bouwkosten van deze installaties te drukken: van € 500 tot € 600 per IE. Gezien de specifieke aard van afvalwaterzuiveringstechnieken is een begeleiding door zuiveringsspecialisten niettemin onontbeerlijk. Bij intensieve technieken kan dit voordeel niet benut worden.

Werkingskosten

Voor een goede integratie van het beheer van de installatie in een gebouw, is het cruciaal dat de opvolging, de reiniging en het onderhoud ervan eenvoudig zijn en relatief weinig kosten. Intensieve zuiveringstechnieken brengen hogere werkings- en onderhoudskosten met zich mee die niet te verwaarlozen zijn. De onderhoudskosten van extensieve technieken liggen daarentegen lager (het onderhoud is eenvoudig en kan door iedereen worden uitgevoerd, geen behoefte aan gespecialiseerd personeel in tegenstelling tot bij de intensieve zuiveringssystemen). Hieronder de details (bron EPUVAL – GRAIE (Frankrijk)):

• +/- € 10 tot 30/IE per jaar voor extensieve technieken:

  • Onderhoud van de omgeving, verificatie en regeling van het waterniveau in de verschillende bekkens, 1 tot 2 keer per jaar snoeien (maaien en wegbrengen) van de beplantingen en elektriciteitsverbruik: +/- € 10/IE per jaar;
  • Ruimen van het zuiveringsslib. De belangrijkste kost die komt kijken bij extensieve technieken is het ruimen van het slib van de septische put (elke 2 tot 5 jaar, of € 2 tot 20/IE per jaar). In geval van een selectieve zuivering van grijs water zal de aanmaak van slib sterk verminderen en zal er praktisch niet geruimd moeten worden.

• +/- € 85 tot 165/IE per jaar voor intensieve zuiveringstechnieken:

  • Elektriciteitsverbruik: € 30 tot 120/jaar afhankelijk van het type technologie, dus € 6 tot 24/IE per jaar.
  • Onderhoud en vervanging van elektrische apparatuur: contract van € 150/jaar of +/- € 30/IE per jaar;
  • Interventie door de installateur, reiniging, defecten: contract van € 150/jaar voor een microstation van 5 IE.
  • Ruimen van de tanks (contract van € 350/jaar, met daarin inbegrepen het onderhoud, dus +/- € 40/IE per jaar, of elke zes maanden € 200 tot € 300 op 3 jaar afhankelijk van de techniek zonder onderhoudscontract, dus +/- € 20 tot 80/IE per jaar);

De recyclage van het water na de zuivering maakt het mogelijk om aanzienlijk te gaan besparen op leidingwater (afhankelijk van het recuperatiecoëfficiënt): 80 tot 90% van de afvalwatersoorten zijn recycleerbaar, maar aangezien het gegenereerde afvalwater over het algemeen het recyclagepotentieel overschrijdt (de behoeften worden beperkt door de sanitaire beperkingen: het gezuiverde water wordt niet voor hetzelfde doeleinde gebruikt), zakt dit deel tot de verhouding niet-drinkbaar water binnen de totale behoefte, wat 40 tot 80% betekent afhankelijk van het type activiteit (woning, kantoor, kmo enz.).

Socio-cultureel aspecten

Beheerschaal en implicaties

De zuivering van afvalwater op lokaal niveau moet in de lijn liggen van een ruimere visie op schaal van het stroomgebied waarin het project zich bevindt. Bij een alternatieve zuivering rijst de vraag wat de meest relevante schaal is voor het zuiveren van afvalwater, van een gecentraliseerd openbaar beheer tot een individueel beheer.

De behandeling van de vervuiling bij de bron en de efficiëntie van de behandeling van het afvalwater op individuele schaal maken het mogelijk om een bepaalde graad van eco-efficiëntie te bekomen.

Wat Brussel betreft, ligt de prioriteit niet bij individuele zuivering, en vereist een efficiënte zuivering op het perceel een optimale inzet van de uitvoerders, de opdrachtgever enz. (belangrijkere sanitaire en ecologische risico's). De eindgebruikers moeten zich ook bewust zijn van de beperkingen die de aanpak met zich meebrengt om te vermijden dat hun motivatie gaat afnemen en de installaties niet meer afdoende gecontroleerd worden.

Sensibilisering betreffende het afvalwaterbeheer

De extensieve zuiveringstechnieken zijn rechtstreeks geïnspireerd op de vervuilingsverschijnselen (eutrofiëring van de waterlopen) en de zelfreinigende verschijnselen (vochtige zones) in natuurlijke aquatische milieus. Door ze na te bootsen op het niveau van de individuele waterzuivering, brengen we een vrijwel vergeten kringloop opnieuw tot leven, vooral in het stadsmilieu.

• Sociale functie: kan leiden tot stedelijke solidariteit, 'iedereen is verantwoordelijk voor het leefmilieu'.
• Culturele functie: net zoals bij het beheer van regenwater, kan de zuivering van afvalwater benut worden als een element voor architecturale ontwikkeling en compositie: waterpartijen (worden bijvoorbeeld gebruikt aan het einde van de zuiveringskringlopen), interessante landschapszones, tuinbouwserres, zones die bestemd zijn voor het leren begrijpen van de fenomenen vervuiling en zuivering die zich voordoen in de waterlopen enz.

Inkomsthal van de zoo van Emmen (Nederland)

• Pedagogische en didactische aspecten :

  De extensieve technieken maken het mogelijk om bewoners of werknemers van een bedrijf bewust te maken van de impact van afvalwaterlozing in natuurlijke milieus. De sensibilisering van de gebruikers van de site is mogelijk door het rechtstreeks zichtbaar maken van het afvalwaterbeheer op het perceel. In geval van installaties waarbij de watercirculatie zich hoofdzakelijk ondergronds bevindt, is het probleem van het afvalwaterbeheer minder zichtbaar, waardoor de sensibilisering van de inwoners op het perceel minder makkelijk is. Door het creëren van semi-aquatische en landecosystemen bieden de extensieve zuiveringstechnieken niettemin de mogelijkheid om de efficiëntie ervan als antwoord op vervuild afvalwater aan te tonen.

PLANCKENDAEL (Zoo van Antwerpen)

30m³/dag - gebruikt oppervlak: 900 m² - lozing in rivier - BELGIË – 1994

• Deze technieken kunnen ook dienst doen als ondersteuning voor het verloop van onderzoeken binnen de domeinen van het afvalwater, de waarde van bepaalde beplantingen enz. in opdracht van universitaire instanties.
• De organisatie van bezoeken aan de installaties maken een sensibilisering van professionals, inwoners van nabijgelegen wijken, scholen enz. mogelijk wat betreft de impact van afvalwaterlozing op het milieu.

Om de sensibilisering van de gebruikers te bevorderen, is het nuttig voor de inwoners en gebruikers van het perceel een informatiesessie te voorzien aangaande de hydraulische en zuiverende functie van het systeem zodat zij dit beter begrijpen. Dit zal onder andere leiden tot een vermindering van accidentele vervuiling als gevolg van een foutief gebruik (gebruik van producten die schadelijk zijn voor de beplantingen of voor de bacteriën die in de bekkens leven). Informatieborden met uitleg over de mechanismen die gebruikt worden om het afvalwater te zuiveren, kunnen bij elke fase van het zuiveringsproces geplaatst worden zodat de fenomenen die zich voordoen in de aquatische en semi-aquatische ecosystemen duidelijker worden.

Hinder

De ecosystemen met open water kunnen zorgen voor een toename van muggen, en dit met name als het water praktisch niet in beweging is. Het is dus belangrijk om dode stukken te voorkomen bij het ontwerpen van lagunes (hydrodynamische vormen).

Er bestaan eveneens oplossingen waarbij roofdieren ingezet worden die muggenlarven eten (bv. vissen, tritons, kikkers, salamanders, libellenlarven, zoöplankton enz.).

De afwezigheid van zichtbaar water in beplante grindfilters betekent dat er zich geen geurtjes verspreiden en muggen niet kunnen voorplanten.

Bekkens die gebruikt worden voor het creëren van een kunstmatig ecosysteem met open water of waarbij water dat voorbehandeld werd in een septische put (anoxische, zelfs anaerobe omstandigheden) in open lucht circuleert, zorgen mogelijk in uitzonderlijke gevallen voor geurhinder in de onmiddellijke nabijheid. Bij het inplanten van deze bekkens moet er rekening gehouden worden met de dominante windstromen. De bekkens moeten daarnaast op een redelijke afstand van de gebouwen voorzien worden.

Gezondheid

Naast de technische aspecten (efficiëntie van de zuivering en aanleg van de zones), de onderhoudsbeperkingen en de socio-psychologische aspecten (hinder), kan de keuze van de technieken voor het zuiveren van afvalwater, meer bepaald in het kader van de recyclage van gezuiverd water, een impact hebben op de gezondheid van de inwoners van het perceel, maar daarnaast ook indirect op de gezondheid van de inwoners van aanpalende percelen als er bij het ontwerp van de installatie geen voorzorgsmaatregelen werden getroffen.

De impact van de gemaakte keuzes op de gezondheid zal dus in essentie afhangen van de kwaliteit van het gezuiverde lozingswater, met name wat betreft lozing in het natuurlijke milieu (impact op de kwaliteit van het oppervlaktewater en het grondwater) en de risico's voor accidentele vervuiling. Hiervoor is een controle en opvolging van de kwaliteit van het geproduceerde water nodig. Dit kan een zware dobber zijn die al vanaf de beginfase van het project en bij het nemen van preventieve maatregelen geïntegreerd moet worden.

Een andere rechtstreekse, mogelijke impact op de gezondheid van de personen die zich in de buurt van de installaties begeven, is het risico op ongevallen (verdrinking, valpartijen enz.) die komen kijken bij de ingeplante installaties en de bekkens met open water. Het is dus noodzakelijk om de diepte van de bekkens aan te passen in functie van de gebruikers. Als het mogelijk is dat er kinderen in de buurt van de installaties spelen, moet de toegang tot de installaties beperkt worden om te vermijden dat zij in contact komen met het water dat wordt behandeld.

De realisatie van een zuiveringsinstallatie in situ vereist een nauwe betrokkenheid van de opdrachtgever en de uitvoerders, maar ook (en vooral) van de toekomstige gebruikers van de gebouwen die op de installatie worden aangesloten.