Enjeux
Zuivering van afvalwater
Het merendeel van de gebouwen binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is aangesloten op het openbare rioolstelsel, dat op zijn beurt aangesloten is op de collectieve rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI Noord en Zuid). Bepaalde gebouwen zijn echter niet aangesloten op het openbare rioolstelsel doordat een aansluiting technisch of economisch onmogelijk is of gewoon doordat het openbare rioolstelsel niet voorhanden is. In deze bijzondere gevallen moet er nagedacht worden over een alternatieve aanpak van het afvalwaterbeheer.
In het BHG wordt dus steeds de voorkeur gegeven aan een aansluiting op het openbare rioolstelsel wanneer het aanwezig en toegankelijk is. In bepaalde specifieke gevallen kan evenwel gekozen worden voor een alternatieve behandeling van het afvalwater (experimentele projecten, betrokken bij een procedure voor erkenning met een label of certificaat — BREEAM, HQE, enz. — en/of projecten met een pedagogisch oogmerk). Er moet dus op toegezien worden dat de aangebrachte oplossing garanties biedt betreffende zuiveringscapaciteit, opvolging en kwaliteit van geloosd water, en wat zuiveringskwaliteit betreft een meerwaarde vormt (ecologisch of sociaal) of minstens gelijkwaardig is aan de ingevoerde collectieve oplossingen.
De uitdaging bestaat erin ervoor te zorgen dat het afvalwater op een perceel collectief of individueel een zuiveringsproces doorloopt, zodat er gegarandeerd kan worden dat het geloosde water geschikt is voor het milieu waarin het terechtkomt.
Gedifferentieerd stroombeheer
Het ontwerp van de afvoernetten op het perceel moet grondig bestudeerd worden, vooral wat betreft de afvoer van regenwater via het collectieve zuiveringsnet. Op een grotere schaal leidt de verdunning van het te behandelen afvalwater door de introductie van zogenaamd helder parasietwater (bijvoorbeeld regenwater) in het openbare rioolstelsel tot een lager zuiveringsrendement van de collectieve zuiveringsstations en tot een onnodige overbelasting van het rioolstelsel (risico op overstromingen).
Met een unitair afwateringsnetwerk, zowel voor huishoudelijk water als voor regenwater, zijn de mogelijkheden om te reageren op verschillende soorten vervuiling en voor eventueel hergebruik zeer beperkt. De oplossing bestaat dus in het implementeren van een gedifferentieerd afvalwaterbeheer:
scheiding van afvalwaterstromen en verontreinigende stoffen aan de bron, om een passende gedifferentieerde behandeling en mogelijke terugwinning mogelijk te maken;
een doeltreffende afvalwaterzuivering zo dicht mogelijk bij de bron, om de milieu-impact van het afvalwater te verminderen.
De uitdaging?
- Het bij de bron scheiden van de afvalwaterstromen en de verontreinigende stoffen, wat een geschikte gedifferentieerde behandeling en een eventuele opwaardering mogelijk maakt.
- Het invoeren van een efficiënte behandeling van het afvalwater, en dit zo dicht mogelijk bij de bron om de ecologische impact ervan te optimaliseren.
Zuivering en recyclage van afvalwater
Aanpak
1. Absolute prioriteit: de hoeveelheid te behandelen afvalwater bij de bron verminderen.
Sommige voorbereidende maatregelen, zoals de installatie van waterbesparende apparatuur of het gebruik van regenwater voor niet-drinkbaar watergebruik, maken een rationeler gebruik van drinkwater mogelijk. Deze maatregelen worden beschreven in het dossier Rationeel omgaan met water.
In Brussel staat het unitaire afvoernet een scheiding van de waterstromen niet toe (vervuild zwart water, grijs water en regenwater). Er moeten dus oplossingen gevonden worden die kunnen helpen zorgen voor een vermindering van niet of weinig vervuild afvalwater bij de bron :
- Infiltratie van regenwater op het perceel (zie dossier Beheer van het regenwater op het perceel)
- Recuperatie van regenwater (zie dossiers Rationeel omgaan met water en Hergebruik van hemelwater)
2. De vermindering van de vervuiling aan de bron en de scheiding van de afvalwaterstromen
Als we erin slagen om de verontreinigende stoffen bij de bron te scheiden, nog voor deze het water vervuilen of zich onderling gaan mengen, betekent dit een vereenvoudiging van de stroomafwaarts te behandelen vervuiling.
Elke soort vervuiling is anders en vereist een aparte aanpak. Om het type vervuiling zo optimaal mogelijk te kunnen aanpakken, moet men zo snel mogelijk een onderscheid maken tussen de afvalwatersoorten en, indien mogelijk, tussen de soorten verontreinigende stoffen op basis van hun aard en deze aan de bron behandelen.
- Het afvalwaterafvoernet mag niet gebruikt worden voor het afvoeren van producten die het ontvangende milieu kunnen beschadigen of die de werking van de stroomafwaarts gelegen collectieve of individuele zuiveringsinstallaties kunnen belemmeren. Er bestaan speciale circuits voor verfstoffen, chemische producten, afgelaten oliën en andere vloeistoffen die schadelijk zijn voor het milieu zoals natriumhypochloriet (bleekwater).
Bij het uitwerken van een alternatief beheer van het afvalwater moet er dus gestreefd worden naar een scheiding van de verschillende afvalwaterstromen. Deze aanpak moet een meer aangepaste en eenvoudigere zuivering van de stromen mogelijk maken, wat minder energie of minder chemische producten betekent om het water zuiver te maken.
De scheiding van de stromen moet ook de valorisatie ervan in functie van de verkregen kwaliteit mogelijk maken :
- regenwater: na een voorbehandeling kan het voor verschillende doeleinden in de verbruikscyclus gebruikt worden (zie dossier Hergebruik van hemelwater) ;
- grijs water (waswater: wastafels, douches, baden, wasmachines enz.) (zie dossier Rationeel omgaan met water) ;
zwart water (sanitair water: toilet). Eventueel kan er nog gezorgd worden voor een scheiding van urine en fecaliën.
Men kan voorkomen dat er zwart of fecaal water gegenereerd wordt door (voor)composteringstoiletten te plaatsen die geen of weinig water vereisen. Daarnaast kan een scheiding van urine en fecaliën overwogen worden, en dit nog voor deze stoffen gemengd raken (afzonderlijke urinetoiletten), wat een makkelijker beheerbare en valoriseerbare vervuiling met zich zou meebrengen.
3. De kwaliteit van private afvoernetten
Een optimaal beheer van de afvalwaterstromen is pas mogelijk wanneer er integere afvoernetten voorhanden zijn. Dit betekent netten die duidelijk identificeerbaar zijn, onafhankelijk zijn (gescheiden netten) en beschikken over voldoende garanties voor het vermijden van inadequate lozingen of voor het mogelijk maken van interventies in geval van verstoppingen.
Het ontwerp van het afvoernet voor afvalwater op het perceel moet bovendien zijn integriteit en duurzame werking op lange termijn verzekeren: afdichting, toegankelijkheid en regelmatig onderhoud. Het is nog altijd vaak moeilijk de netten die aanwezig zijn in een gebouw of op een perceel te identificeren. Deze situatie kan een min of meer omvangrijke vervuiling van de bodem en het grondwater veroorzaken, bijvoorbeeld wanneer een afvoernet voor afvalwater per ongeluk wordt verbonden met een regenwaterput.
4. Een alternatief afvalwaterbeheer
Het afvalwater in situ proberen te zuiveren, met respect voor het ontvangende milieu
In bepaalde specifieke gevallen zal deze oplossing onontbeerlijk zijn om de ecosystemen te beschermen en lozingen van niet-gezuiverd afvalwater in het milieu te vermijden.
- Als de site zich in een zone zonder rioolaansluiting bevindt (+/- 2% van de gebouwen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest), moet het afvalwater verplicht gezuiverd worden vooraleer het in het natuurlijke milieu wordt geloosd ;
Als de site zich in een zone met rioolaansluiting bevindt, is een aansluiting verplicht en moet de gemeentelijke of regionale regelgeving toegepast worden. Toch kan het toepassen van een zuivering in situ in plaats van afvoer naar de riolering overwogen worden voor zover :
- Er een afwijkingsvraag werd verkregen van de betreffende gemeentelijke en/of regionale dienst. Bepaalde gemeentes beschikken niet over voorschriften die gericht zijn op deze thematiek. In dat geval wordt er verwezen naar de geldende regionale regelgeving ;
- Het voorgestelde behandelingstype het toelaat om zuiveringsrendementen te bekomen die minstens even goed zijn als deze van het collectieve zuiveringsstation waarop de riolering aangesloten is ;
- Het ontwerp van de installatie garanties biedt aangaande de waterdichtheid van het net, een regelmatige opvolging en regelmatig onderhoud, en controlemogelijkheden om op lange termijn een goed beheer van de installatie te kunnen garanderen ;
- De kenmerken van het perceel (beschikbare ruimte, bodemtype, nabijheid van een oppervlaktewaternet enz.) een lozing in het natuurlijke milieu mogelijk maken (in het oppervlaktewaternet en/of via infiltratie) ;
- De betrokkenheid van de opdrachtgever en de uitvoerders enz. optimaal is om de duurzaamheid van de aanpak te kunnen garanderen (belangrijkste sanitaire en ecologische risico's). De bestemming van het project (pedagogische rol, experimenteel of initieel didactisch aspect) of de certificatie ervan in het kader van een label (HQE, BREEAM enz.) helpt eveneens de betrokkenheid van het team te garanderen ;
- Rekening houdend met de matige vervuiling van grijs water, kan dit afvalwater afzonderlijk behandeld en gerecycleerd worden (zie dossier Rationeel omgaan met water).
Deze aanpak maakt het mogelijk om het alternatieve beheer van afvalwater naar een hoger niveau te brengen door de ecologische balans van het project te verbeteren.
Zuivering van afvalwater in situ via lagunage
Er is geen rioolstelsel in de buurt van deze nieuwbouw van kantoren met BREEAM-certificatie. De bouwheer behandelt het afvalwater dus ter plaatse. Het grijze en fecale water worden geloosd in een septische put. Het water wordt vervolgens gefilterd en gezuiverd door een lagunagesysteem en gaat daarna naar een watervlak (stormbekken). Via een overloop komt het uiteindelijk terecht in de Zenne, die in het zuiden aan het perceel grenst.
De lagunage, ook fytozuivering genoemd, is een interessant element op de site dat het mogelijk maakt om biodiversiteit te introduceren. Via een houten wandelpad dat boven het watervlak uitsteekt, zullen bezoekers het gebouw kunnen betreden.
Het afvalwater in situ recycleren
Naast het zuiveren van afvalwater met als doel het te lozen in het natuurlijke milieu, kan er tegelijk gestreefd worden naar een vermindering van het drinkwaterverbruik door het recycleren van het afvalwater. Het water wordt behandeld met als doel het na een zuiveringsproces opnieuw te gebruiken voor een gelijkaardige of minder veeleisende toepassing (trapsgewijs gebruik). Tegelijk wordt ook het regenwater opgevangen (onderhoud van het gebouw, de omgeving en de groene zones, spoeling van de toiletten enz.).
Deze aanpak is alleen relevant in het kader van pilootprojecten, pedagogische en/of gecertificeerde projecten (BREEAM, HQE enz.) waarbij de betrokkenheid van de betrokken partijen maximaal moet zijn.
Zuivering van afvalwater in situ via lagunage
Voor dit project voor het bouwen van een hoogstaand drijvend passief hotel (4 sterren) langs het kanaal wordt een proefmethode toegepast die gericht is op waterautonomie door het water afkomstig van het kanaal en gerecycleerd afvalwater maximaal te valoriseren.
Het afvalwater wordt behandeld middels een zuiveringsinstallatie die geïnstalleerd is op de boot (membraantechnologie). Het behandelde effluent wordt vervolgens geloosd in het kanaal, maar dient ook als reserve voor het spoelen van de toiletten.
Biodiversiteit bevorderen
Net als bij het beheer van regenwater op het perceel kan er bij het alternatieve beheer van afvalwater rekening gehouden worden met de landschapsarchitectuur. In functie van de gebruikte zuiveringstechniek kan er bij de alternatieve zuivering van afvalwater een landschapsaspect komen kijken. Er kan gezorgd worden voor de ontwikkeling van de biodiversiteit en de esthetiek op het perceel, en de zuivering kan een architecturaal onderdeel gaan vormen van het gebouw en het perceel.
Kasteel van Modave