Opslagbedden

Hoe werkt een opslagbed precies?

Opslagbedden hebben twee functies: ze zorgen ervoor dat gebruikers aan de oppervlakte vrij kunnen circuleren en verlagen de piekdebieten van de afvloeiing door tijdelijk regen op te slaan in de structuur. Op wegen met deze reservoirstructuren wordt bijvoorbeeld tegelijkertijd circulatie van verschillende voertuigen en beheer van regenwater verzekerd.

© Leefmilieu Brussel

Infiltrerende opslagbedden: links, poreuze parking; rechts, weg met reservoirstructuur met zijwaartse waterlozing

© Architecture et Climat - LOCI - UCL

De vacuümindex van een opslagbed kan variëren tussen:

• 30 en 40% voor 20/60 grind ;
• 40 en 55% voor geëxpandeerde klei ;
• 90 en 95% voor ultralichte alveolaire structuren (SAUL).

Opslagbedden hebben de volgende voordelen:

• ze nemen zeer weinig grond in beslag, omdat ze een dubbele functie hebben als funderingslaag en als voorziening voor regenwateropslag. Het grondoppervlak blijft beschikbaar, wat bijzonder interessant is voor dichte stadsomgevingen ;
• doeltreffende zuivering van de deeltjes in suspensie omdat de verontreinigende stoffen kunnen bezinken.

Infiltrerende opslagbedden hebben bovendien dezelfde voordelen als infiltratievoorzieningen, zoals aanvulling van het grondwater en matiging van de afvloeiingspieken.

Opslagbedden kunnen onderscheiden worden volgens verschillende criteria:

• aanvoerwijze :
  • rechtstreeks, in geval van permeabele oppervlaktebedekking
    (open asfalt, poreus beton of poreuze straatstenen):
    Neerslag die op het oppervlak van de structuur (en eventueel op andere oppervlakken) valt, wordt rechtstreeks geïnfiltreerd door een doorlatende bedekking en dringt door in de onderliggende korrelige structuur. Dit is bijvoorbeeld het geval voor poreuze parkings en drainerende wegen. Deze aanvoerwijze heeft het voordeel dat verstopping door drijvende of grote elementen in de beheerstructuur wordt voorkomen; © Leefmilieu Brussel
  • onrechtstreeks  via lozing:
  • Bij ondoordringbare oppervlaktebedekking wordt het water opgevangen door een afvoerkolk, ondergaat het een primaire behandeling door bezinking en wordt het vervolgens in de structuur geloosd door middel van draineerbuizen.  Voor deze aanvoerwijze moet dus vóór de voorziening een systeem worden geïnstalleerd voor de bezinking of filtratie van drijvende stoffen of grote elementen die de draineerbuizen vroegtijdig kunnen beschadigen of verstoppen.
    Het is daarom raadzaam om de afvoerkolken van roosters te voorzien en de lozingsmond uit te rusten met omgekeerde bochten om verstopping door in het water gesuspendeerde materialen te voorkomen. © Leefmilieu Brussel © Leefmilieu Brussel
• afvoerwijze :
  • infiltratie ;
  • drainage, in geval dat infiltratie alleen niet volstaat of niet mogelijk is. Bij drainage wordt het water opgevangen door een lager gelegen draineerbuis en via een  debietregelaar afgevoerd naar een regenwaterafvoerput. Om de regenwateropslagcapaciteit van de drainerende structuren optimaal te benutten, kunnen achter die structuren kijkgaten met overlooppijpen worden geïnstalleerd. Ze maken een progressieve belasting van elk van de constructies mogelijk tot aan de overloop in de pijp en zorgen voor lozing met gecontroleerd debiet via de uitlaatopening ;
  • gemengd (infiltratie/drainage). © Leefmilieu Brussel

Illustratie van de verschillende types opslagbedden

	Afvoertypes
Types	Infiltratie	Drainage
Infiltratiegrindbed met een poreus oppervlak voor insijpeling van het regenwater dat niet afvloeit	© Architecture et Climat - LOCI - UCL	© Architecture et Climat - LOCI - UCL
Infiltratiegrindbed met poreus oppervlak voor insijpeling van het afvloeiingswater van de aangrenzende oppervlakken	© Architecture et Climat - LOCI - UCL	© Architecture et Climat - LOCI - UCL
Infiltratiegrindbed met ondoorlatend oppervlak. Het afvloeiingswater van de aangrenzende oppervlakken wordt opgevangen en geloosd door afvoerkolken (lozingsmonden).	© Architecture et Climat - LOCI - UCL	© Architecture et Climat - LOCI - UCL
Infiltratiegrindbed. Het afvloeiingswater wordt in het bed geloosd met behulp van een hoger gelegen dispersie-draineerbuis.	© Architecture et Climat - LOCI - UCL	© Architecture et Climat - LOCI - UCL

© Architecture & Climat - LOCI - UCL

Opslagbedden kunnen onder de volgende elementen worden geïnstalleerd:

• binnenplaatsen, terrassen ;
• tuinpaden ;
• voetpaden, fietspaden ;
• wegen, berijdbare wegen ;
• parkeerplaatsen, garage-ingang (oprit) ;
• enz.

In principe kunnen dergelijke voorzieningen onder verschillende structuren worden geïnstalleerd, zelfs onder andere structuren voor het beheer van het regenwater (groene ruimte, enz.). Het installeren van deze voorzieningen onder deze andere structuren vergroot het vertragingsvolume en bevordert de infiltratiecapaciteit. In een project kan dit de eventuele onmogelijkheid om voldoende begroeide ruimte te creëren zelfs compenseren.

Het is ook mogelijk om een drainerende structuur aanvullend op een wadi te voorzien.

© Leefmilieu Brussel

Tot slot hebben we het over een drainerende greppel wanneer de structuur eerder lineair is. De greppel werkt volgens hetzelfde principe als het opslagbed en maakt het mogelijk om afvloeiingswater van aangrenzende ondoordringbare oppervlakken op te slaan of om de bodem te draineren. Drainerende greppels kunnen ook worden gebruikt voor de opslag van water uit aangrenzende gebieden zoals voetpaden, bermen en terrassen, of zelfs als extra opslag voor andere beheersstructuren (wadi's of andere) die onvoldoende volume bezitten of waar de doorlaatbaarheid onvoldoende is. De vacuümindex van een greppel kan dus verhoogd worden (zie Waterwegen).

Aandachtspunten voor de bedekking

Welke bedekking boven de opslagbedden moet worden geplaatst, hangt in de eerste plaats af van de toevoer van de structuur. We hebben immers gezien dat voor een onrechtstreekse toevoer (bijvoorbeeld door lozing), de bedekking ondoordringbaar kan zijn, terwijl de bedekking voor een rechtstreekse toevoer noodzakelijkerwijs doorlaatbaar moet zijn.

Bij doorlatende bedekkingen moeten de voegen worden gevuld met steenslag (korrelgrootte van enkele millimeters). Voor meer details over doorlaatbare bedekkingen, zie Voorziening | Waterdoorlatende verhardingen.

Vervolgens kan het type oppervlaktemateriaal gekozen worden op basis van het voorziene gebruik en de eventuele beperkingen voor het beheer:

Aandachtspunten

• Bij het ontwerp van de onderdelen van opslagbedden moet rekening houden worden met de volgende elementen:
  • compromis tussen de vacuümindex (wateropslagcapaciteit) en de druksterkte (belasting van de afdekking). Over het algemeen kiezen we voor een vacuümindex van 30% (grind, enz.), maar die kan met geprefabriceerde elementen zoals beton, steenwol en alveolaire modules hogere percentages bereiken ;
  • de hoogte van het drainerende materiaal kan worden aangepast aan het gebruik van de structuur waaronder het wordt geplaatst. Zo is bijvoorbeeld onder een berijdbare ondergrond zoals een oprit of parking, een minimale hoogte van 0,6 m nodig om de draagkracht van de structuur te waarborgen. Voor een drainerende structuur onder een niet-berijdbare ondergrond zoals fietspaden en speeltuinen, kan de hoogte van het drainerende materiaal minder dan 0,6 m bedragen;
  • gebruik van inerte materialen of materialen zonder deeltjes die het geïnfiltreerde water kunnen vervuilen :

    • de scheidingen (membranen, anti-vervuilend geotextiel,...) moeten bestaan uit materialen die weinig stoffen uitlogen. Deze scheidingen moeten niet systematisch worden gebruikt: ze zijn bijvoorbeeld niet noodzakelijk voor aanplantingen in volle grond ;
    • de drainerende materialen van de draineerbedden en aanaardingen mogen geen risico voor het leefmilieu inhouden. Zo is bijvoorbeeld het gebruik van granulaat van banden voor het vullen bij werken van regenwaterbeheer niet toegelaten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ;
    Zie ook de Code van goede praktijk inzake het gebruik van uitgegraven grond en granulaten in of op de bodem.
  • de duurzaamheid van de gebruikte materialen, waarbij sommige uit natuurlijke materialen zijn vervaardigd (bv. grind),en andere uit synthetische materialen (bv. SAUL). De verbruikte energie voor de productie van de materialen kan dus significant verschillen. Ook de herkomst van de materialen (transportafstand) kan sterk verschillen. Daarom moet bij het maken van een keuze ook met deze elementen rekening worden gehouden; 
  • infiltrerende opslagbedden moeten in geotextiel worden gewikkeld en de continuïteit van het geotextiel rond de korrelstructuur moet worden gewaarborgd ('sok'-ontwerp);
  • de samenstellende materialen moeten vrij zijn van zand of moeten afkomstig zijn van  gewassen stenen, om te voorkomen dat de structuur onmiddellijk snel verstopt raakt;
  • het is belangrijk op te merken dat materialen zoals geëxpandeerde klei en SAUL te vermijden zijn in wegverhardingen, omdat ze op zich niet sterk genoeg zijn. Deze materialen moeten dus gecombineerd worden met een dragende laag (ondergrond);
• de fundering en onderfundering moeten een ongebonden verharding hebben en dus geen hydraulische binding zijn;
• er dienen tussenputten te worden geïnstalleerd voor het onderhoud van de opslagbedden. Om het onderhoud van het draineerbed en de bijhorende verontreinigingen te verminderen, is het nuttig een bezinkings- en eventueel filtratiesysteem te voorzien (opgelet: dit moet regelmatig worden verwisseld).  Er moet bovendien voor worden gezorgd dat deze elementen toegankelijk zijn door het voorzien van kijkgaten. Meer informatie over dit onderwerp is terug te vinden in de sectie “onderhoud”;
• er moet een minimumafstand in acht worden genomen :
  • ten opzichte van bomen, gelijk aan de straal van de kruin bij volwassen bomen. Gebruik antiwortelvoorzieningen als u een risico vermoedt;
  • ten opzichte van kelders die niet waterdicht zijn;
  • tegenover de gekende verontreinigingen van de bodem en het grondwater in de directe omgeving, gezien het risico op verplaatsing van deze verontreiniging naar de infiltratiezone;
  • van 1 m tussen de bodem van het bouwwerk en de grondwaterspiegel.  Meer informatie is terug te vinden in het dossier, in de paragraaf over de diepte van de waterlaag;
• wanneer een weg of een plein een grote oppervlakte heeft, is het mogelijk om scheidingswanden te maken om het regenwater beter te verdelen over de gehele structuur;
• de drainerende materialen van de structuur moeten worden omgeven door geotextiel zodat er geen fijne deeltjes de structuur kunnen binnendringen. Dit garandeert de duurzaamheid van de constructie in de loop der tijd. © Leefmilieu Brussel

Een ander type/andere vorm van opslagbed kan worden gebruikt bij installatie onder een weg:

© Leefmilieu Brussel

Specifieke aandachtspunten voor wegen met reservoirstructuur

• De mechanische dimensionering van wegen met reservoirstructuur om weerstand te kunnen bieden tegen rolbelastingen, heeft vaak voorrang op de hydraulische dimensionering ;
• het volledige netwerk moet bereikbaar zijn voor camera-inspectie en moet kunnen worden gereinigd door middel van water onder hoge druk voor regelmatig onderhoud om verstoppingen te beperken;
• een slecht ontwerp kan gepast onderhoud onmogelijk maken, waardoor men beroep moet doen op zeer dure en vaak destructieve herstellende ingrepen ;
• er moeten voorzorgsmaatregelen worden genomen om de kwaliteit van het grondwater te vrijwaren, in het bijzonder bij druk wegverkeer. Daartoe moet de diepte van het grondwater tijdens de periode met het hoogste water (aanvulling) zorgvuldig worden vastgesteld.

Opslagbedden

Voor lozingstructuren zijn twee soorten acties vereist:

• regelmatige inspecties met een zorgvuldige observatie van de voorziening, in het bijzonder in de maanden na de eerste zware regenval.
  Om de 75 meter dient systematisch een inspectieluik te worden voorzien bij elke lozingsmond.
• onderhoudswerkzaamheden zijn vereist voor de duurzaamheid en de goede werking van de voorziening:
  • verwijderen van drijvende en grote elementen op de kolkroosters;
  • leegmaken van de afvoerkolken;
  • wegpompen van sediment in de bezinkingskamers voordat ze de onderste generator van de draineerbuizen bereiken;
  • schoonmaken van sifons en kijkgaten.

De onderhoudsfrequentie is afhankelijk van de regenval en de locatie. De structuren moeten zoveel als nodig geacht wordt, worden onderhouden. Een tweejaarlijkse interventie is op zijn minst wenselijk. Het is bovendien aangewezen om na zware regenval (gemiddelde frequentie van tien jaar) alle structuren te inspecteren.

Net als voor specifieke lozingstructuren, worden voor draineerbuizen twee soorten acties aanbevolen: in de eerste plaats kan een camera-inspectie worden overwogen en vergeleken worden met de inspectie die plaatsvond bij de oplevering van de werf. Bijkomend moeten de draineerbuizen jaarlijks worden gereinigd met water onder hoge druk.

Bijhorende constructies

De bijhorende structuren maken deel uit van de 'klassieke' engineering (opvangstructuren, doorvoerstructuren zoals kolken, kijkgaten, buizen enz.).

Deze structuren moeten zo vaak als nodig geacht wordt, gereinigd worden. Het is met name van groot belang:

• om de watertoevoer- en -afvoeropeningen te controleren na het maaien van de omgeving en bij hevige regenval;
• reinigen indien nodig door drijvend afval en sediment te verwijderen;
• de aansluitputten en kijkgaten om de zes maanden te controleren;
• indien nodig, te reinigen door de bezinkingsbodems van deze structuren schoon te maken;
• slechte aansluitingen te controleren.

Indien de bezinkingsbodems te vaak gereinigd moeten worden, zou het kunnen dat de structuur stroomopwaarts niet goed werkt. Een diagnose om erosieverschijnselen op te sporen, is dan noodzakelijk.

Toezicht