Overzicht van de elementen voor een duurzame keuze

De onderstaande tabel biedt een overzicht van de essentiële elementen voor een duurzame keuze met betrekking tot de voorzieningen. Voor elk ervan geeft een symbool aan in hoeverre de verschillende argumenten van toepassing zijn. De elementen voor een duurzame keuze beïnvloeden de reflectie over de duurzaamheid van het project. In dit verband is dit overzicht niet meer dan een indicatie, die in elke specifieke situatie anders moet worden geïnterpreteerd. De gedetailleerde gegevens zijn terug te vinden onder " voorzieningen ", verder in deze dossier.

Technische apsecten

Het technische karakter van de keuzehulpmiddelen

Hoewel ze een interessante keuzehulp zijn, is voor bepaalde hulpmiddelen een adequate kennis van hun werking vereist om ze correct te kunnen gebruiken.

In het bijzonder de evaluatiehulpmiddelen vereisen dat de gebruiker minstens de samenstelling van de geëvalueerde elementen kalibreert. Om een levenscyclusanalyse uit te voeren volgens de regels van de kunst, is een correcte bepaling van de functionele eenheid vereist, zoals elders in deze fiche wordt gepreciseerd. Zo zal de gebruiker van dit type hulpmiddel er op moeten toezien dat aan deze eis wordt voldaan, om een vergelijking bij een gelijke prestatie mogelijk te maken. In het tegenovergestelde geval zal het niet om een objectieve vergelijking gaan en zullen de conclusies niet betrouwbaar zijn.

Voor wat de EPD's betreft: de interpretatie ervan vereist het gebruik van een professioneel LCA-hulpmiddel, zoals GaBi (zie Voorziening | Analyse van de kosten tijdens de levenscyclus). Dit soort oefening is bestemd voor specialisten in de levenscyclusanalyse.

Het beperkte toepassingsgebied van bepaalde hulpmiddelen

De certificeringsprotocollen die op de levenscyclus van de materialen gericht zijn, zijn nog niet talrijk genoeg en de databases en keuzehulpmiddelen verwijzen niet allemaal naar alle producten van de bouwmarkt. Het is dus niet altijd mogelijk om met behulp van één hulpmiddel alle overwogen opties te vergelijken, omdat er nu eenmaal gegevens ontbreken. In dat geval wordt vaak het gebruik van een aanvullend hulpmiddel overwogen, maar die oplossing maakt het dan niet mogelijk om een objectieve vergelijking te garanderen, wegens de verschillende uitgangspunten en basisgegevens.

De grenzen van de levenscyclusanalyse

De levenscyclusanalyse maakt het in de eerste plaats mogelijk om een globaal beeld te hebben van de milieu-impact van een kringloop, de verplaatsing van vervuiling te voorzien, te evalueren welk type milieu-impact overheerst bij de realisatie en/of het gebruik van een product (naargelang van de draagwijdte van de analyse - zie Begrippen) en welke fasen (productiefase, gebruiksfase, eindelevensfase) of welke specifieke elementen van het product de grootste impact op het milieu hebben. Dit wordt verkregen aan de hand van een zo compleet mogelijke en duidelijk gedocumenteerde methode. Deze methode maakt het ook mogelijk om de verschillende impacttypes in perspectief te plaatsen, in plaats van zich te beperken tot een specifiek type impact.

De levenscyclusanalyse meet hoe groot de bijdrage van een product is aan een beperkt aantal grote milieuproblemen. Het volgende kan echter niet in aanmerking worden genomen met deze analyse:

de lokale impact, zoals lawaai, geur, kwaliteit van de binnenlucht, stofvorming...

de gevolgen van / het gevaar voor rampen, zoals kernenergie...

de sociale aspecten, zoals het gebruik, de werkomstandigheden, het akoestische en hygrothermische comfort...

Tot slot dient het volgende te worden opgemerkt: de levenscyclusanalyse is een methode in volle ontwikkeling. Dankzij de voortdurende vooruitgang van de wetenschappelijke kennis met betrekking tot de in aanmerking genomen types milieu-impact en indicatoren, is het mogelijk om de LCA's steeds verder uit te breiden en steeds meer types milieu-impact op te nemen

Milieuaspecten

Opgelet voor "downcycling" op het einde van de levensduur

Het neologisme "downcycling" (BRAUNGART & McDONOUGH) duidt op een recyclageprocedé waarbij een grondstof in een cyclus aan intrinsieke zuiverheid inboet en niet tot hetzelfde type product kan worden verwerkt, of op een procedé dat de productie beoogt van niet-recycleerbare producten. Dit is onder meer het geval voor gerecycleerd papier of producten op basis van mengsels van gerecycleerde kunststoffen met een lagere kwaliteit dan de voorgaande cyclus. Een ideale benadering van de levenscyclus van materialen zou dit fenomeen kunnen beperken door het rechtstreekse hergebruik van het materiaal of het bestanddeel, als er wordt gekozen voor componenten met 'oneindige' levenscycli, dat wil zeggen dat de intrinsieke kwaliteit van het product zou moeten worden behouden van cyclus tot cyclus, ofwel door een hergebruik, ofwel na herinvoering van het product in de productieketen. Dit is bijvoorbeeld het geval voor asfalt.

Het belang van de geografische context in de LCA's

Wanneer een keuzehulpmiddel wordt gebruikt, zoals een classificatiehulpmiddel of software voor de evaluatie van levenscyclusanalyses, brengt dit per definitie uitgangspunten met zich mee die gebaseerd zijn op gemiddelde impactwaarden, transportafstanden, een energievoorziening (mix van duurzame en niet-duurzame energie) en levenseindescenario's die specifiek zijn voor de landen waaruit die hulpmiddelen afkomstig zijn.

In het kort: wanneer de scores van een materiaal worden gelezen met behulp van een classificatiehulpmiddel of een LCA-evaluatiehulpmiddel, is het belangrijk om het risico op uiteenlopende resultaten en de omvang ervan te evalueren wegens de variabele context, en om hiermee rekening te houden bij de evaluatie van de producten.

EPD's: belang en grenzen

Op zich is het moeilijk om met een EPD (productinformatiefiche met kwantitatieve gegevens met betrekking tot de milieu-impact van een product voor de volledige levenscyclus ervan) de milieuprestatie van een materiaal te evalueren, of die prestatie te vergelijken met een andere. Daarvoor is het noodzakelijk om gebruik te maken van een LCA-evaluatiehulpmiddel: met dit hulpmiddel zullen de gegevens worden geïnterpreteerd. Een product dat voorzien is van een EPD, is dus niet noodzakelijk een product met een kleine impact op het milieu.

Niettemin is het bestaan van de EPD's van fundamenteel belang: zonder de specifieke gegevens van een product (kwantificatie en kwalificatie van de economische stromen en elementaire stromen) die ze bevatten, is het onmogelijk om een volledige LCA-studie uit te voeren, zowel voor de materialen als de bouwelementen of het gebouw.

Economische aspecten

Kostprijs van de keuzehulpmiddelen

De evaluatiehulpmiddelen en bepaalde classificatiehulpmiddelen die in de onderhavige fiche opgenomen zijn, zijn niet altijd gratis. Het gebruik ervan kan dus een kostprijs hebben. Die kostprijs varieert sterk: hij kan oplopen tot duizenden euro's voor de professionele LCA-evaluatiehulpmiddelen en van 700 tot 1.500 euro voor een "gewoon" LCA-hulpmiddel. Vooraleer een dergelijk hulpmiddel te kopen, is het dus raadzaam om even stil te staan bij hoe vaak het naar verwachting zal worden gebruikt en bij de mate waarin het afgestemd is op de Brusselse en Belgische context (met name uit het oogpunt van de onderliggende algemene gegevens).

Kostprijs van de uitvoering van een uitgebreide levenscyclusanalyse voor het gebouw

Zoals wordt gepreciseerd onder "technische aspecten", is de uitvoering van een gedetailleerde levenscyclusanalyse met behulp van een professioneel hulpmiddel voor specialisten bestemd. Een dergelijke analyse heeft een hoge kostprijs (met name wegens de prijs van de analysehulpmiddelen en de professionele databases die deze hulpmiddelen ondersteunen). Het is dus moeilijk denkbaar dat een dergelijke analyse wordt uitgevoerd in het kader van een kleinschalig project. Voor breed opgezette projecten die een certificering voor duurzaam bouwen willen verkrijgen (zoals onder BREEAM), kan het niettemin interessant zijn om de stap te zetten omdat dit soort studies wordt gewaardeerd door heel wat referentiekaders.

De zogenaamde "gewone" hulpmiddelen (zie Overzicht van de voorzieningen).hebben het voordeel dat ze niets of heel weinig kosten. De mate van gedetailleerdheid is bij deze hulpmiddelen wel kleiner dan bij professionele en complexe hulpmiddelen, maar ze vormen niettemin een heel adequate keuzehulp.

De levenscyclusaanpak: in nauw verband met de maatschappelijke kosten

Zodra de globale milieu-impact van een product (met inbegrip van een bouwmateriaal of een gebouw) niet onbestaande is, kan deze nauwkeurig worden geïnterpreteerd met behulp van milieu-indicatoren. Elke indicator wordt uitgedrukt in een specifieke eenheid, gaande van wat gemakkelijk te begrijpen is (bv. m³ gebruikt water, MJ verbruikte energie...) tot wat moeilijker te begrijpen is (bv. vorming van fotochemische ozon, uitgedrukt in kg ethene equiv). Achter deze waarden schuilt echter een ander leesniveau dat van fundamenteel belang is: dat van de maatschappelijke kosten. Het gaat om kosten die worden of zullen worden gedragen door de gemeenschap (op wereldniveau, aangezien het milieu een gemeenschappelijk goed is van alle bewoners van onze planeet) omwille van de gevolgen die toe te schrijven zijn aan de noodzaak om een oplossing te vinden voor de veroorzaakte milieu-impact. Ioniserende straling, bijvoorbeeld, is schadelijk voor de gezondheid van mensen. Onder de maatschappelijke kosten die verband houden met deze indicator, noteren we (onder andere) de veroorzaakte medische kosten die noodzakelijk zijn voor de behandeling van de getroffen personen. Een ander voorbeeld: de uitputting van de waterhulpbronnen. Water is een gemeenschappelijk goed en de beschikbaarheid van drinkwater is een basisbehoefte. De afname van deze beschikbaarheid en de toenemende zuivering van drinkwater heeft een maatschappelijke kostprijs.

Er bestaan verschillende methodes om de waarde van een milieu-impact om te zetten in een kostprijs: dit heet de monetarisatie van de milieu-impact. Hoewel deze praktijk nog niet zo gangbaar is (met name wegens tal van zowel economische als filosofische discussies - het is niet altijd vanzelfsprekend om het milieu als een verhandelbaar goed te beschouwen), vormen de levenscyclusanalyses er de basis van, dankzij de gedetailleerde berekening met behulp van de milieu-indicatoren. Om die reden is het belangrijk om de LCA-aanpak te ondersteunen, want op termijn zal het dankzij die aanpak mogelijk zijn om deze maatschappelijke kosten te evalueren en nauwkeurig de werkelijke kostprijs van een product- of materiaalkeuze te kennen, en het begrip kosten niet langer te beperken tot het begrip initiële investering.

Socio-cultureel aspecten

Evaluatie van de impact op de gezondheid

Momenteel vestigen de LCA-evaluatiehulpmiddelen niet algemeen de aandacht op de impact van de keuze van een materiaal op de gezondheid van mensen: ze spitsen zich over het algemeen toe op de milieuaspecten. Om die reden en om aan de basisprincipes van een duurzame bouwmateriaalkeuze te voldoen, is het belangrijk om de milieu-informatie die wordt verstrekt door de verschillende hulpmiddelen die opgenomen zijn in de onderhavige fiche, aan te vullen met gegevens omtrent de emissies in de binnenlucht, als de informatie inzake gezondheidsrisico's ontbreekt.

Er bestaan lage-emissielabels: ze worden vermeld in de fiches van het thema Materie die betrekking hebben op de categorieën van producten die in aanraking komen met het binnenklimaat en vormen keuzehulpmiddelen die vanuit gezondheidsoogpunt zeer adequaat zijn.