Overzicht van de elementen voor een duurzame keuze
Het volgende hoofdstuk omvat argumenten die de gebruiker van de gids helpen de beste oplossing te kiezen voor elk specifiek project. Dit gedeelte van het dossier beschrijft de voordelen, de nadelen en de eventuele factoren die de toepassing van de voorzieningen kunnen tegengaan of in de hand werken.
Sommige elementen zijn sterk gebonden aan het ontwerp en de architectuur, en moeten dus al in de schetsen of het voorontwerp worden gepland. Andere kunnen tijdens het opstellen van de uitvoeringsdossiers worden gekozen.
Overzicht van de elementen voor een duurzame keuze om het akoestisch comfort te verzekeren
Voorzieningen | Een geschikte oplossing voor een renovatie- project? | Technische aspecten | Economische en milieu- aspecten | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Demping van het luchtgeluid | Vermindering van het contactgeluid (uitgezonderd installaties) | Vermindering van het technisch geluid (bij de bron) | Vermindering van het technisch geluid | Akoestisch comfort van het lokaal (nagalm) | |||
Absorberend materiaal / weerkaatsende panelen / resonators | Ja | - | - * | - | - | ⬤⬤ | ⬤ |
Onderlaag direct onder de vloer | Ja | - | ⬤ | - | - | - | ⬤ |
Droge ondervloer | Ja | ⬤ | ⬤ | - | - | - | ⬤ |
Zwevende vloerplaat | Complex | ⬤ | ⬤⬤ | - | - | - | x |
Ontkoppeld verlaagd plafond | Complex | ⬤⬤ | ⬤ | - | - | - | x |
Massieve muur | - | ⬤ | - | - | - | - | - |
Voorzetwand | Ja | ⬤⬤ | - | - | - | - | ⬤ |
Lichte dubbele wand | - | ⬤ | - | - | - | - | ⬤ |
Spouwmuur | - | ⬤⬤ | - | - | - | - | ⬤ |
Onafhankelijke gemene muur | - | ⬤⬤ | - | - | - | - | x |
Geïsoleerd zadeldak | Ja | ⬤⬤ | - | - | - | - | ⬤ |
Geïsoleerd plat dak | Ja | ⬤⬤ | - | - | - | - | ⬤ |
Venster met dubbele beglazing, standaard of met lage emissie | Ja | - | - | - | - | - | - |
Venster met driedubbele beglazing, niet gelaagd | Ja | x | - | ||||
Venster met verhoogde geluidsisolatie (gelaagde beglazing) | Ja | ⬤⬤ | - | - | - | - | ⬤ |
Selectie van stille technische installaties | Ja | - | - | ⬤⬤ | ⬤⬤ | - | ⬤⬤ |
Inplanting in het gebouw | Complex | - | - | ⬤⬤ | ⬤⬤ | - | ⬤⬤ |
Trilvaste bevestigingen (moffen, noppen …) | Ja, onder voorbehoud van de technische haalbaarheid | - | - | ⬤⬤ | - | - | ⬤ |
Akoestische behuizing | Ja, onder voorbehoud van de technische haalbaarheid | - | - | ⬤⬤ | ⬤⬤ | - | x |
(*)behalve als de vloerbekleding voor de akoestische isolatie zorgt
⬤⬤ | betekent dat de voorziening efficiënt is of een zeer geringe financiële en milieu-impact heeft |
⬤ | betekent dat de voorziening bevredigend is |
x | betekent dat de voorziening als laatste middel moet worden gebruikt of een grote financiële en milieu-impact heeft |
- | betekent dat de voorziening nutteloos is |
Technische aspecten
Complexiteit van de akoestische prestatie
De akoestiek is op verscheidene niveaus complex:
- De verschillende soorten geluid: luchtgeluid, contactgeluid, technisch geluid
- Haar exponentiële karakter (zie het begrip dB)
- De noodzaak van een uiterst verzorgde toepassing: het zwakste punt van een wand bepaalt de effectiviteit van zijn isolatie. Een gat, een spleet, een contact kan de akoestische inspanningen voor het geheel van een wand ongedaan maken
- De omvang van de isolatie- of correctie-elementen, die in sommige gevallen een meerdikte van de muren kan vereisen
- De variëteit van de mogelijke voorzieningen, afhankelijk van de aard van de structuur (beton, hout enz.) en het type van de werken (nieuwbouw of renovatie).
Het is dus van kapitaal belang dat men vanaf de eerste schetsen rekening houdt met de akoestische dimensie, zowel voor de inplanting van het gebouw en de organisatie van de lokalen als voor de aard (en omvang) van de wanden, om zo weinig mogelijk correctiemaatregelen te moeten nemen.
Welke maatregelen om het luchtgeluid te dempen?
Om de voortplanting van luchtgeluid te beperken, moet men zowel gebruik maken van de massa (massawet en afname van de overgebrachte energie naarmate de muur "zwaarder" is) als van de faseverschuiving van de golven - het massa-veer-massaprincipe - (keuze van een akoestisch isolatiecomplex waarvan de prestatie afhangt van de akoestische kwaliteit van de dragende wand, de dikte van de isolatie en het gewicht van de afwerking).
Er bestaan verschillende oplossingen: zwevende vloerplaat, verlaagd plafond, voorzetwand...
Een akoestische strategie die gebruik maakt van de massa, vereist de aanpassing van de structurele capaciteiten van het gebouw. Bij een renovatie is dat niet altijd mogelijk. Men moet dan zo goed mogelijk gebruik maken van lichte akoestische systemen (verlaagd plafond, binnenisolatie van de muren...).
Wanneer men wanden met meerdere lagen bouwt, moet men nadenken over de manier waarop men ze zal bevestigen. Men moet het gebruik van lijm zoveel mogelijk vermijden, om de luchtkwaliteit niet aan te tasten (zie Dossier | Het ademcomfort verzekeren) .
Daarnaast moeten al deze oplossingen onberispelijk worden toegepast, om elke parasietoverdracht (bijvoorbeeld via zijwanden en dragende elementen) te voorkomen.
Welke maatregelen om het contactgeluid te dempen?
Om de voortplanting van contactgeluid te beperken, moet men op de eerste plaats de fasen van de golven verschuiven. Zwevende vloerplaten en onderlagen zijn oplossingen voor faseverschuiving. Hoe lager de ontkoppelingslaag zich in de samenstelling van de vloer bevindt, hoe beter het resultaat zal zijn.
Maar de keuze van het oppervlak waarop het contact plaatsvindt, heeft eveneens een invloed op het contactgeluid: het is evident dat vasttapijt op dit vlak beter is dan tegels! De keuze moet een compromis vinden tussen enerzijds het nagestreefde akoestisch comfort en anderzijds de onderhoudsvereisten, de slijtvastheid (zie Dossier | Duurzame keuze van vloerbekleding ) en de luchtkwaliteit (zie Dossier | Vermijden van polluenten in het gebouw ).
Keuze van het type van thermische isolatie met goede en akoestische prestatie
Omdat de materialen die voor akoestische en thermische isolatie worden gebruikt sterk op elkaar lijken, zou men kunnen veronderstellen dat thermische isolatie ook akoestische isolatie is. Dat is echter niet het geval. Een effectieve akoestische isolatie hangt af van de akoestische eigenschappen van de materialen (bv. dichtheid, porositeit) maar ook van de manier waarop de elementen van de wand worden geplaatst (dichtheid, ontkoppeling, massa-veer-massa-effect...).
Het gebruik van harde thermische isolatie als dubbeling (polyurethaanschuim, hard polystyreen) zal bijvoorbeeld geen akoestische verbetering opleveren. Als dergelijke isolatie dun is, kan ze de aanvankelijke prestaties van de wand zelfs aantasten!
Enkele voorbeelden van harde thermische isolatiematerialen met een te verwaarlozen akoestisch effect
© Architecture et Climat - LOCI – UCL
De thermische isolatiematerialen met goede geluidabsorptie zijn heel vaak soepele materialen met een niet al te hoge dichtheid. Dat zijn onder meer glaswol maar ook meer ecologische materialen als houtvezel.
Enkele voorbeelden van soepele isolatiematerialen met goed akoestisch effect (bijvoorbeeld toegepast in een dubbelingssysteem).
Van links naar echts, glaswol, houtvezel- of hennepdeken, pluimwol, schapenwol
Houtskeletbouw en naleving van de norm
Volgens de "massawet" geldt het principe: hoe zwaarder het materiaal (dicht en dik), hoe beter het isoleert. Dat principe wijst op het belang van massieve materialen in de bouwkundige akoestiek. De aanwezigheid van massa is vooral efficiënt voor het dempen van luchtgeluid, doordat de geluidsgolven een massief materiaal moeilijker kunnen doen trillen.
Houtskeletbouw is te licht om goede akoestische prestaties te geven. Aangezien men niet op het massa-effect van de wanden kan rekenen, moet men andere akoestische principes toepassen, zoals dubbele wanden of het "massa-veer-massaprincipe". Dit levert een bevredigend akoestisch effect in de woning op, zonder de bouw veel duurder te maken.
In appartementsgebouwen en woningen met een gemene muur volstaan deze principes echter niet om aan de eisen van de norm te voldoen. Men moet dan overwegen de massa van de wanden te vergroten, de ontkoppeling verder door te drijven en de zijwegen aan te pakken (dus alle perifere wanden, zie de onderstaande illustratie), die een belangrijke rol spelen in de overbrenging van de geluidsgolven.
Bron: .rockwool
Als de eisen op het vlak van het akoestisch comfort hoog zijn, is een grondige akoestische studie aanbevolen.
Milieuaspecten
Milieu-impact van akoestische materialen
Er bestaan ecologische materialen die men voor de meeste oplossingen voor akoestische isolatie en correctie kan gebruiken. Ze worden hierna uitvoeriger besproken in voorzieningen 1 tot 11.
Om een keuze te maken uit de op de markt verkochte producten, houdt men rekening met:
- De aard van het materiaal (bij voorkeur organisch)
- De homogeniteit van het materiaal of de mogelijkheid om de elementen van elkaar te scheiden (voor hun recyclage op het einde van de levenscyclus).
De volgende aanbevelingen gaan dieper in op de milieu- en ecologische aspecten van de materialen:
- Vermijden van polluenten in het gebouw
- Duurzame keuze van materialen voor gevelbekleding
- Duurzame keuze van niet-dragende muren en tussenwanden
- Duurzame keuze van bekledingsmaterialen voor binnenmuren en plafonds
- Duurzame keuze van vloerbekleding
Milieuvoorzorg voor isolatiecomplexen
Er zijn producten op de markt die organische materialen, die voor de massa zorgen, combineren met vezelplaten die als akoestische veer dienen. Een voorbeeld: panelen van plantaardige of wolvezels die op gipsplaten gelijmd zijn. Met het oog op de recyclage en het afvalbeheer is het meestal beter dergelijke isolatiecomplexen te vermijden. De lijm bemoeilijkt de scheiding van de materialen, die essentieel is voor de recyclage, en is gevaarlijk voor de gezondheid van de bewoners (zie Dossier | Vermijden van polluenten in het gebouw, Dossier | Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen, Dossier | Duurzame keuze van niet-dragende muren en tussenwanden en Dossier | Duurzame keuze van bekledingsmaterialen voor binnenmuren en plafonds).
Isolatiecomplex voor thermische en akoestische isolatie
Een groendak overwegen?
Een groendak kan een manier zijn om op het dakniveau een massa-veer-massacomplex te creëren, waarbij de dragende structuur en de ondergrond de rol van de twee massa's spelen.
Maar let op! Hoewel de dikte van de isolatie weinig meespeelt in haar akoestische functie, moet ze aan de geldende thermische eisen voldoen als het dak een verwarmde ruimte van de buitenomgeving scheidt!
Een groendakverbetert de akoestische prestaties van een plat dak in grote mate. De verbetering zal afhangen van de dikte van de aarde, de aard van de ondergrond en de beplanting. De demping zal afhangen van de dragende structuur (licht, van hout, of massief, van gewapend beton).
Principeschema voor de samenstelling van een extensief groendak
Zie voor meer details over groendaken Dossier | Een groendak realiseren.
Economische aspecten
De kostprijs van het akoestisch comfort bij nieuwbouw wordt bepaald door:
- Rechtstreeks, een combinatie van bouwkundige oplossingen (wanden, ontkoppeling...) en technieken (keuze van efficiënte, stille uitrustingen...)
- en onrechtstreeks, de omvang (ruimtegebruik) van de oplossingen.
Om de prijs te verlagen, moet men dus al in het voorproject rekening houden met deze problematiek, om dankzij een goed ontwerp van de lokalen zo weinig mogelijk oplossingen te gebruiken en de voor de oplossingen vereiste ruimte optimaal in de architectuur van het gebouw te integreren.
Bij een renovatie kan het verzekeren van het akoestisch comfort veel duurder zijn dan bij nieuwbouw, aangezien men de architectuur niet kan aanpassen om een optimale akoestiek te krijgen. In bepaalde gevallen, met name met betrekking tot ingrepen op de structuur van het gebouw, zal men dus lagere eisen aan de prestaties moeten stellen om het project financieel haalbaar te maken.
Anderzijds kan men bij een renovatie altijd de kosten optimaliseren en het comfort beduidend verbeteren door de akoestische met de thermische isolatie te combineren.
Compromis
Een effectieve akoestische isolatie kan een impact hebben op het budget, maar verzekert een goede leefkwaliteit voor de bewoners van het gebouw. Het akoestisch basiscomfort is een compromis tussen de eisen, het door de gebruikers gewenste akoestisch comfort en de technische en economische haalbaarheid.
Dit geldt vooral wanneer men renoveert. Vandaar het nut van een akoestische diagnose, ook om na te gaan wat wel of niet haalbaar is!
Productiviteit op het werk
Een wand met een goede bouwkundige akoestiek kan een meerprijs impliceren die men moet toetsen aan de productiviteitswinst die de akoestiek oplevert.
Ter illustratie toont de onderstaande tabel het efficiëntieverlies van 20 tot 30% dat gepaard gaat met een stijging van het geluidsniveau van 10 naar 15 dB in een postsorteercentrum:
Bestendigheid van de huurders
Een goed akoestisch comfort verbetert de bestendigheid van de huurders van een woning. Een slechte akoestische isolatie is immers vaak een van de redenen om te verhuizen. Het vinden van nieuwe huurders en de leegstand op het einde van een huurcontract kunnen tijd en geld kosten.
Anticiperen versus corrigeren
Het akoestisch comfort van een gebouw vereist het nemen van maatregelen in een zo vroeg mogelijk stadium van het project, bij de programmering en het voorontwerp, want correctieve isolatiewerken achteraf zijn duurder en moeilijker uit te voeren.
Ingrijpen bij de bron
De efficiëntste oplossing bestaat erin direct bij de bron van het geluid in te grijpen, met name voor HVAC-installaties. De meerprijs van een stiller model, in ideale akoestische omstandigheden geïnstalleerd, kan in grote mate worden gecompenseerd, aangezien men geen geluidsscherm of -wand (en soms een geluidsdemper) nodig heeft.
Premies
Het Brussels Gewest geeft financiële steun voor bepaalde akoestische isolatiewerken tijdens renovaties.
Socio-cultureel aspecten
Effecten van geluid op de gezondheid
Op langere termijn kan geluid een negatieve invloed hebben op de gezondheid van de gebruikers.
Buitensporig geluid – op zich of in combinatie met de slaapstoornissen die het vaak met zich meebrengt – kan de oorzaak zijn van stress, communicatieproblemen (conversatie, onderwijs, studie ...) en gedragsveranderingen (agressiviteit, gebrek aan onderlinge solidariteit, isolement ...).
Omgekeerd kan men de levenskwaliteit van de bewoners verbeteren door het akoestisch comfort te verzekeren.
Relaties met de buren en op het werk
Een goede akoestische isolatie tussen de woningen draagt bij tot goede relaties tussen de buren. In een professionele omgeving verbetert ze de kwaliteit en de werksfeer.
Maskering en comfort in de woning
Let op, men moet onthouden dat de versterking van de geluidsisolatie van een gevel als bescherming tegen extern lawaai (bijvoorbeeld van een weg) het omgevingsgeluid in de woning vermindert.
Wanneer het omgevingsgeluid afneemt, kan zijn "maskeringseffect" voor het geluid van de buren verdwijnen, zodat de kans op klachten over burengerucht toeneemt... Om de overbrenging van geluid tussen woningen te beperken, kan men de akoestische isolatie van de gemene wanden en van de vloerbekledingen verbeteren.
Gezondheidsrisico's van de plaatsing van absorberende wol
De plaatsing van minerale wol irriteert de luchtwegen, de huid en de ogen. Men moet de gebruiksvoorschriften van de fabrikanten stipt volgen (ademhalingsbescherming, verluchting van de lokalen tijdens het plaatsen. In de logica van een duurzame architectuur, pleit het gezondheidscriterium eens te meer voor isolatie van plantaardige of dierlijke grondstoffen (cellulose, katoen, wol, hennep, pluimen).
(Zie Dossier | Vermijden van polluenten in het gebouw en Dossier | Duurzame keuze van thermische isolatiematerialen).
Arbitrage
Akoestiek en thermische inertie van het gebouw
Goede akoestische prestaties hangen vaak af van de isolatie van de binnenwanden, de installatie van verlaagde plafonds enz. Deze technieken maken de massa van het gebouw ontoegankelijk en verminderen daardoor de thermische inertie, terwijl het risico van oververwarming toeneemt (zie Dossier | Een hoge thermische inertie verzekeren).
Om de nagalm te verminderen (akoestische correctie) bestaan er oplossingen die de toegang tot de thermische massa behouden en toch de weerkaatsing tegengaan.
Akoestiek en flexibiliteit
Men moet het juiste compromis vinden tussen
- de akoestische prestatie, die men het best bereikt door de massa te gebruiken,
- en de flexibiliteit, die de levensduur van het gebouw ten goede komt en het best wordt bereikt met behulp van lichte elementen die men gemakkelijk kan demonteren, verplaatsen en vervangen.
Akoestiek en ventilatie
Het gebruik van een ventilatiesysteem van het type C of A vereist regelbare openingen voor de toevoer van lucht in de gevels of het dak. Dergelijke openingen kunnen de akoestische prestaties sterk aantasten. Er bestaan oplossingen met akoestische roosters.
Een systeem D is op dit vlak meestal efficiënter, omdat het de akoestische prestaties van de gevel niet ondermijnt, op voorwaarde dat de ventilatiegroep geen geluidshinder in het gebouw veroorzaakt! Een goed ontwerp moet dat voorkomen: voorzie geluidsdempers op de kokers die de groep verlaten, controleer de luchtsnelheid in de leidingen, voorkom met trilvaste noppen dat de trillingen van de groep zich door het gebouw voortplanten, plaats de ventilatiegroep niet te dicht bij gevoelige lokalen zoals slaapkamers...
Akoestische voorzieningen op het luchtnet van een (stil) ventilatiesysteem met dubbele stroming
Project van veertien collectieve woningen in Sint-Jans-Molenbeek voor het Woningfonds van het BHG (1830 m²)(project Batex [060] L'ESPOIR) -
Zie Dossier | Een energie-efficiënt ventilatiesysteem kiezen en Dossier | Het ademcomfort verzekeren.