Elementen voor een duurzame keuze

Overzicht van de elementen voor een duurzame keuze

De onderstaande tabel biedt een overzicht van de verschillende elementen voor een duurzame keuze in het licht van de voorzieningen. Voor elk element geeft een symbool weer in welke mate de argumenten van toepassing zijn. Dit is slechts een indicatie, die men bovendien geval per geval moet interpreteren wanneer men de duurzaamheid van een project onderzoekt.

Technische aspecten

Uitvoeringsgemak (bij renovatie)

Voor de verbetering van bestaande ramen hangt het uitvoeringsgemak af van het type raam, zijn opbouw (welving, kleinhout,…) en de omgeving waarin het zich bevindt.

In sommige gevallen wordt van een eventuele verbetering van het raam afgezien om technische redenen. Bij sommige ramen zijn de afmetingen van de sponningen niet geschikt voor het invoegen van dubbele beglazing of is de dikte van het profiel onvoldoende. De verbetering zal bijzonder complex zijn als het raam een speciale opbouw heeft (gewelfd bovenlicht,…) want in dit geval zal het glas zelf geprofileerd moeten zijn (fabricage op maat).

• Algemeen kunnen we zeggen dat het gemakkelijk is om de plaatsing van dubbelglas uit te voeren door dit op het bestaande raam te “clipsen”.
• De ontdubbeling van het bestaande raam door een binnenraam wordt daarentegen als complexer beschouwd, want hier moet er worden gewerkt aan de dagopening, de motieven of de vensterbank. De voornaamste vereiste van deze ingreep is dat het bestaande raam moet kunnen opengaan.
• Algemeen kunnen we zeggen dat het gemakkelijker is het raam volledig te vervangen. Aangezien de plaatsing van een nieuw raam de meest courante verbetering is die op de markt voorkomt, wordt deze methode als eenvoudig ervaren in het geval van een standaardvervanging.

Stevigheid van het materiaal

Ramen van aluminium bieden een waardevolle stevigheid. Dit schrijnwerk is geschikt in geval van een hoge belasting en als het heel resistent moet zijn wegens het gebruik of de specifieke plaats (in geval van gordijnmuren bijvoorbeeld).

De stevigheid van ramen van hout hangt rechtstreeks af van de dichtheid van de gekozen houtsoort en van de dikte van de profielen (zie Voorzieningen). Het is mogelijk om meer stevigheid te verkrijgen door een systeem met gelamineerd hout te gebruiken.

Ramen van pvc zijn verstevigd met behulp van profielen (metaal of composiet) om het buitenschrijnwerk de nodige stevigheid te bieden.

© Pierret System

Thermische isolatie

Over het algemeen bieden houten ramen voldoende thermische isolatie. De thermische prestatie van houten ramen hangt evenwel af van de dichtheid van het hout (zacht of hard).

Conform de thermische reglementering die bepaalt dat het thermische verlies van ramen van verschillende types moet worden beperkt, worden ramen van aluminium en pvc voorzien van “thermische onderbreking”. De thermische prestaties van deze ramen stijgen met het aantal aanslagen, het aantal kamers, hun dikte,…

De prestaties van de ramen op het vlak van thermische isolatie hangen ook af van hun water- en luchtdichtheid.

Akoestische isolatie

De ramen hebben een betekenisvolle invloed op de akoestische prestaties van de bouwschil van het gebouw. Als de ramen (en hun omtrek) niet luchtdicht zijn, is dit ongunstig voor de akoestische prestatie, want leemtes in de luchtdichtheid laten de luchtgeluidsgolven met middelmatige en hoge frequenties ongehinderd door.

De meest doeltreffende oplossingen gaan meestal gepaard met de plaatsing van nieuwe ramen (bij vervanging of “ontdubbeling”).

• Hoe dichter het hout , des te beter de prestaties op het gebied van akoestische isolatie.
• De akoestische prestaties van ramen van aluminium of pvc variëren, afhankelijk van hun samenstelling (dikte, aantal kamers,...).
• Verbeteringen met vervanging van de beglazing leveren een aanzienlijk akoestisch voordeel op als de luchtdichtheid wordt hersteld. Hoe beter de herstelling van de luchtdichtheid, hoe beter de akoestische isolatie. Als u zoekt naar een verbetering van de akoestische prestatie, is het herstellen van de luchtdichtheid het eerste wat u moet doen.
  • De oplossingen die bedoeld zijn om bestaande ramen te verbeteren, zijn alleen interessant in een rustige straat en bij normaal akoestisch comfort.
  • Bij hogere vereisten of in het geval van een lawaaierige straat zijn nieuwe ramen noodzakelijk (ter vervanging of als ontdubbeling aan de binnenzijde).

Zie ook Dossier | Het akoestisch comfort van gebouwen verzekeren

Milieuaspecten

Milieu-impact

De fabricage en de plaatsing van nieuwe ramen gaan gepaard met een aanzienlijk materiaalverbruik, energieverbruik en afvalproductie. Als het raam wordt behouden en/of verbeterd, betekent dit een besparing van materialen en bouwafval.

De milieu-impact van producten en materialen wordt gemeten op basis van een LCA, bijvoorbeeld TOTEM.

Bij de keuze van een raam is het essentieel de milieubalans/milieu-impact voor ogen te houden. Hierbij moet rekening worden gehouden met de herkomst en de aard van de grondstoffen, de impact van de fabricage op het milieu, de levensduur, de mogelijke scenario's op het einde van de levenscyclus, het eventuele onderhoud dat het raam vereist,…

➩ De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen.

Economische aspecten

Investeringskost

De investeringskost, verbonden aan het buitenschrijnwerk, moet per geval worden bestudeerd, zowel bij de verbetering van een bestaand raam als bij de plaatsing van een nieuw raam. Sommige voorzieningen met het oog op verbetering kunnen bijvoorbeeld te duur uitvallen ten overstaan van hun thermische en akoestische voordelen of van het comfort dat ze opleveren.

Renovatie

In de tabellen met de globale kost (zie Bijlagen ), berekend voor een energieprijs met een jaarlijkse stijging van 5%, blijkt dat de tijd voor de terugwinning van de investering in veel gevallen tamelijk lang is. Als we rekening houden met de beperkte levensduur van een raam vandaag, wordt de investering in sommige gevallen nooit helemaal teruggewonnen. De resultaten variëren, afhankelijk van het type raam, het type lokaal en de ligging. Gezien de resultaten van de grafieken is het dus interessanter om minder dure verbeteringen uit te voeren, zoals de vervanging van het glas door dubbelglas. Dit type verbetering is een van de minst dure, vergeleken met de vervanging van de ramen, wat een heel hoge investeringskost met zich brengt.

De duurste verbeteringen zijn deze die gepaard gaan met de plaatsing van een nieuw raam met driedubbele beglazing en de vervanging van de bestaande ruit door dun dubbelglas (heel efficiënt, maar heel duur!).

Er moet worden opgemerkt dat, als een deel van het bestaande raam in slechte staat is maar de volledige vervanging van het raam niet wordt overwogen, dit element eerst moet worden gerestaureerd of vervangen. Deze operatie moet worden bekeken in het licht van de economische prestaties, want ze kan de globale factuur de hoogte in duwen.

We mogen ook niet vergeten dat elke verbetering van een raam moet worden bekeken vanuit het opzicht van een globale renovatie van het gebouw die net uitsluitend financieel gemotiveerd is, wat het belang van de globale kost relativeert.

Nieuw raam

Bij de vervanging van een bestaand raam/plaatsing van een nieuw raam, moet in de globale prijs van het buitenschrijnwerk rekening worden gehouden met de levering en de plaatsing, de beschermende behandelingen van het hout en de aansluitingen met de ruwbouw. Bij de keuze van het type raam moet ook rekening worden gehouden met de levensduur en de kost van het onderhoud.

De huidige markt is duidelijk voorstander van pvc ramen (verkoop, prijzen, kosten voor afvoer enz.).

In het geval van houten ramen moet u rekening houden met het eventueel vereiste onderhoud. De keuze van duurder hout kan op de lange termijn de minst dure oplossing blijken. Niet-behandeld hout van hoge kwaliteit heeft immers een langere levensduur en blijft een waardevol materiaal, zelfs na afbraak, terwijl chemisch behandeld hout geld kost, want het moet als gevaarlijk afval worden verwerkt.

Premies

• Energiepremies van Brussel Leefmilieu

• Renovatiepremies

• Gemeentelijke premies

  De gemeentebesturen kunnen bijkomende premies verstrekken. Richt u voor meer informatie hierover rechtstreeks tot hen.

Werkgelegenheid

Er zit een groot potentieel in de opleiding van vaklieden in de houtbewerking om de kosten van houten ramen te drukken, zodat ze dus competitiever worden (passieframen van hout kunnen momenteel meer kosten met zich brengen dan passieframen van pvc).

Bovendien zou er een markt, knowhow en opleidingen uitgebouwd moeten worden voor ontwikkelingen op het vlak van de verbeteringen van bestaande ramen . Het is inderdaad niet gemakkelijk om vaklieden te vinden die buitenschrijnwerk van inheems hout of ramen met enkele beglazing uitvoeren. Vandaag zijn de exotische houtsoorten (meranti, afzelia,...) koning van de markt, ze hebben immers een hoge dichtheid, maar ze zijn minder duur dan inheemse houtsoorten.

Voor de restauratie en de vervanging van een raam op identieke wijze is de tussenkomst van een gespecialiseerd schrijnwerker vereist. Deze aanpak is duurder, maar vormt een aanmoediging voor de lokale economie en arbeidskrachten en bevordert tegelijk ook de ontwikkeling van erfgoedambachten.

Socio-cultureel aspecten

Effect op de gezondheid

De effecten van de toepassing van bepaalde materialen op de gezondheid van de gebruikers van het gebouw, maar ook op die van de werknemers tijdens de vervaardiging (uitstoot van vervuilende chemische en/of biologische stoffen: VOS, formaldehyde, zware metalen,…) moeten zoveel mogelijk worden beperkt.

Zie dossier Vermijden van poluenten in het gebouw .

Hout heeft weinig nadelige gevolgen voor de gezondheid. Er moet evenwel bijzondere aandacht worden besteed aan producten voor oppervlaktebehandeling (vermijd petrochemische producten: fenol, cresol, pyrrool...). (Zie Ontwerp stappen )

Pvc stoot tijdens de fabricage giftige gassen uit (chloor, ethyleen, dioxines,...). Bij warmte of brand geeft pvc bovendien giftige en dodelijke gassen vrij. Pvc bevat additieven en stabilisatoren die schadelijk zijn voor de gezondheid en kankerverwekkend en biopersistent zijn (lood, cadmium, ftalaten,...).

Bij de fabricage van aluminium komen giftige gassen vrij (microdeeltjes, chloor, dioxines, furaan,...). Bovendien gaat dit met een hoog energieverbruik gepaard, wat op zijn beurt ook weer voor een aanzienlijke CO2-uitstoot zorgt. Door de uitstoot van broeikasgassen heeft de fabricage van aluminium dus ook een onrechtstreeks effect op de gezondheid. Dit materiaal heeft tijdens het gebruik weinig of geen gekende, rechtstreekse effecten en is op het einde van zijn levenscyclus, afhankelijk van het type afwerking, inert.

Psychologisch en zintuiglijk

Het contact met het hout, een natuurlijke grondstof, geeft de bewoners en gebruikers van het gebouw een positief gevoel.

Esthetische kwaliteit

De vensters dragen met hun vormen en verdelingen, evenals met hun van lijstwerk voorziene profielen, bij tot de opbouw van de gevel. Bij de keuze van een nieuw raam/een verbetering moet u dus rekening houden met de visuele impact die de nieuwe schrijnwerkprofielen op het venster en de gevel kunnen hebben. (zie dossier Verrijking van het stedelijke landschap )

• Hout is een materiaal dat kan worden bewerkt en gefaçonneerd. Het is dus mogelijk bepaalde ramen op identieke wijze te vervangen en de lijsten te reproduceren, wat het mogelijk maakt de esthetische kenmerken van de gevels te behouden en geen aanvraag voor een stedenbouwkundige vergunning te moeten indienen.
• Ramen van aluminium bieden interessante technische kenmerken voor het ontwerp van gordijnmuren/grote dagopeningen met glas enz. Aluminium profielen onderscheiden zich door hun fijnte.
• Pvc ramen ontberen finesse. Om dezelfde kwaliteiten te hebben als andere soorten ramen moeten ze dikker zijn, wat een grote impact heeft op het esthetische aspect van de gevel. Bovendien zijn ze soms slechts in een beperkt aantal kleuren te verkrijgen en zijn ze gevoelig voor verkleuring.

Erfgoedkwaliteit

De oudere vensterramen zijn het product van een ontmoeting tussen diverse ambachten: schrijnwerkerij, slotenmakerij, glasblazen en het glazenmakersvak. De materialen waaruit ze zijn opgebouwd, zijn kostbare getuigen van een unieke knowhow. Ook de beglazing heeft bijzondere kwaliteiten: geblazen glas, afgeschuind glas, gekleurd glas, bedrukt glas, loodramen,... Wanneer mogelijk is het essentieel om ze te behouden.

• Met betrekking tot het behoud van het visuele aspect van het bestaande raam, zijn de verbeteringen met het oog op de restauratie van het raam, de verbetering van zijn dichtheid (voegen en afstellingen) en de vervanging van de beglazing het minst ingrijpend. Ze veranderen slechts weinig aan het algemene uitzicht van het bestaande raam. We moeten evenwel opmerken dat, in het geval van voorziening 2 – Plaatsing van dubbelglas in een bestaand raam – dit glas moet worden vastgezet met glaslatten, wat een impact zal hebben op het uitzicht van het raam aan de buitenzijde.
• De vervanging van het bestaande raam is vanuit patrimoniaal en esthetisch standpunt de minst interessante oplossing. Verschillende doorsneden, een verschillend binnen- en buitenaanzicht enz. zorgen voor een ander uiterlijk. Maar het is niettemin mogelijk een nieuw raam van hoge kwaliteit uit te voeren zonder het karakter van de gevel te verliezen (respect voor het oorspronkelijke materiaal, de oorspronkelijke profielen, een identiek assemblagesysteem,...), mits een zorgvuldige studie van de details van de bestaande ramen.
• Bij de plaatsing van een dubbel raam langs de binnenzijde wordt de visuele perceptie van het raam van binnenuit heel sterk gewijzigd.
• Wat het behoud van het materiaal betreft, zijn de meest doeltreffende verbeteringen de plaatsing van dubbelglas of de plaatsing van een dubbel raam aan de binnenzijde . Deze ingrepen maken het mogelijk de beglazing, het raam en het oorspronkelijke beslag te behouden.

Arbitrage

Meerdere voorzieningen in hetzelfde gebouw

De keuze van het type verbetering varieert afhankelijk van de richting van het raam/de kamer waarin het zich bevindt, de functie van deze kamer,... Het is dus mogelijk en “juist” om te kiezen voor verschillende soorten verbeteringen in hetzelfde gebouw.

Dilemma energie >< erfgoed

Energie en erfgoed zijn perfect verzoenbaar! Met wat opzoekingswerk en enige moeite is het mogelijk beide te combineren en te respecteren. De prestatieverbetering die bepaalde renovaties van de ramen kunnen opleveren, vallen niet te verwaarlozen en pleiten voor het behoud van de oude ramen. Toch moeten we opmerken dat het in sommige gevallen nodig zal zijn eerst de profielen te restaureren en rekening te houden met de nieuwe vereisten waaraan het bestaande raam zal moeten beantwoorden (andere t°,...).

Dilemma energieprestatie >< duurzame materiaalkeuze

Door de combinatie van meerdere materialen kunnen composietramen heel goede thermische prestaties leveren.

In het kader van de keuze van een duurzaam materiaal is dit evenwel een weinig interessante oplossing, want de toepassing van verschillende materialen kan de recyclage en de mogelijkheid om ze uit elkaar te halen bemoeilijken.

Voorbeeld: Het raam van polyurethaan bestaat uit een thermohardend materiaal dat in het bijzonder gebruikt wordt voor de fabricage van plastic onderdelen, verf, isolatieschuim enz. Deze samenstelling maakt dat het raam een bijzonder hoge thermische prestatie vertoont, maar stelt wel een probleem wat betreft de duurzaamheid van de materialen, de ontmanteling en de eventuele recyclage van de elementen waaruit het bestaat.

Raam van polyurethaan

© Architecture et Climat - LOCI – UCL

1. Eerste aanslag: waterdichtheid.
2. Gedraineerde decompressiekamer
3. Terugwinning van water en afvoer naar buiten
4. Tweede aanslag: luchtdichtheid
5. Kamer voor het beslag
6. Derde aanslag: akoestische verbetering
7. Buisvormig inzetstuk van aluminium