Elementen voor een duurzame keuze

Overzicht van de elementen voor een duurzame keuze

De onderstaande tabellen vatten per voorziening de verschillende elementen voor een duurzame keuze samen. Voor elk element geeft een symbool weer in welke mate de argumenten van toepassing zijn. Dit is slechts een indicatie, die men bovendien geval per geval moet interpreteren wanneer men de duurzaamheid van een project onderzoekt.

Type grondstoffen:
Dier: Dierlijke / Min: Minerale / PCh: Petrochimische / Pla: Plantaardige

Technische aspecten

Onregelmatige oppervlakken

Wanneer de oppervlakte van bepaalde elementen of oppervlakken niet vlak is, kan het gebruik van stijve thermische isolatiematerialen problemen scheppen. Als het contact tussen het thermische isolatiemateriaal en het oppervlak / het element niet continu is over de hele oppervlakte, kan dit een invloed hebben op de globale thermische prestatie van het betreffende element van de gebouwschil (bv. stijve panelen, ingewerkt tussen de elementen van een houten gebinte met spleten tussen het isolatiemateriaal en de houten elementen) of interne condensatie veroorzaken (bv. isolatiepanelen die, doordat ze te hard zijn, niet perfect passen op een bakstenen muur met onregelmatig oppervlak, hetzij door de vorm van de bakstenen zelf of door de aanwezigheid van mortelophoping).

Beschikbare ruimte

In het bijzonder bij renovatie kan de beschikbare ruimte voor de installatie van thermisch isolatiemateriaal beperkt zijn (bv. rooilijn van de voorgevel aan de straatkant, hoogte van de opstaande rand van een plat dak,…). In dit geval kunnen hoge doelstellingen inzake energieprestatie (van de wand of van de gebouwschil in zijn geheel) het keuzeaanbod beperken. In dergelijke situaties gaat de voorkeur naar thermische isolatiematerialen met een zo laag mogelijke warmtegeleidingscoëfficiënt. Hoewel sommige producten van deze categorie een weinig gunstige milieu-impact hebben, bestaan er andere die een uitstekende prestatie op het gebied van isolatievermogen combineren met een beperkte impact op het milieu.

EPB-codering van de thermische isolatiematerialen

In de materialendatabase, verbonden aan de EPB-software (zie http://www.epbd.be) vindt u de gecertificeerde lambdawaarden (op basis van de toepasselijke productnorm of van een technische erkenning) van een groot aantal thermische isolatiematerialen. Als het specifieke, gekozen product niet in de database staat, moet de gebruiker van de EPB-software een beroep doen op de standaardwaarden, opgenomen in bijlage VII van de regelgeving.

Bepaalde thermische isolatieproducten zijn momenteel nog niet in deze lijsten opgenomen. Indien het thermische isolatiemateriaal van uw keuze niet in de EPB-database staat, maar wel in bijlage VII, zal er een standaardwaarde bij staan, die niet noodzakelijk zijn reële prestatie weergeeft. Als het product noch in de EPB-database, noch in bijlage VII staat, mag u het niet gebruiken. Het is dus verstandig na te gaan of het betreffende product in minstens een van deze twee referentiebronnen is opgenomen.

Vochtgedrag

Afhankelijk van de toepassing, kan het thermisch isolatiemateriaal worden geïntegreerd in een geheel waarin een hoge vochtweerstand absoluut nodig is, bv. isolatie langs de buitenzijde van een ingegraven muur of isolatie onder een vloerplaat op volle grond. Deze weerstand kan door het materiaal zelf worden geboden (in dit geval is de vochtweerstand gecertificeerd in de technische fiche van het product en wordt ze door de fabrikant gewaarborgd), of verzekerd worden door toevoeging van een bijkomende beschermingslaag aan de buitenzijde (bv. een waterafstotend membraan).

Akoestische prestatie

Thermische isolatiematerialen kunnen ook een interessante rol spelen op het gebied van de akoestiek. Afhankelijk van het type element of wand waarin ze worden geïnstalleerd, kan deze bijdrage essentieel zijn (bv. ontdubbelde tussenmuren, vloerplaten/plankenvloeren tussen verdiepingen…), zowel voor wat de transmissie van luchtgeluid als impactgeluid betreft. De keuze van een thermisch isolatiemateriaal dat ook op het gebied van akoestische isolatie goed presteert, is echter nog geen garantie dat de transmissie van geluid goed wordt gedempt. Het geheel van de constructie (inclusief de vloerplaten, de gevels, de dakbedekking en de vloer) moet in functie hiervan worden ontworpen. Hierbij spelen de technische keuzes in termen van assemblage een doorslaggevende rol. Zie de Dossier | Het akoestisch comfort van gebouwen verzekeren voor gedetailleerde informatie hieromtrent.

➩ Definieer de prestatie die van het thermisch isolatiemateriaal (en de wand waarvan het deel uitmaakt) wordt verwacht.

Milieuaspecten

Vooroordelen over thermische isolatiematerialen op basis van hernieuwbare grondstoffen

Aangezien de beschikbare grondstoffen uitgeput raken (zie praktische dossier Duurzaam materiaalgebruik ), is het van groot belang om te overwegen producten en materialen te gebruiken op basis van hernieuwbare grondstoffen. Hoewel er over hernieuwbare materialen bepaalde vooroordelen bestaan, bv. de vrees dat ze na verloop van tijd niet meer in een goede staat zouden verkeren, hebben deze producten in veel gevallen al lang hun degelijkheid bewezen en vormen ze een adequate optie vanuit het perspectief van duurzame ontwikkeling. Het is uiteraard belangrijk zich ervan te verzekeren dat ze wel degelijk van duurzame ontginning of teelt afkomstig zijn.

Warmtegeleiding van isolatiematerialen

De thermische geleidbaarheid van natuurlijke isolatiematerialen op basis van minerale, plantaardige of dierlijke grondstoffen is groter dan die van synthetische isolatiematerialen op basis van petrochemische grondstoffen. Om een gelijkwaardige thermische performantie van een wand te verkrijgen is bij het gebruik van natuurlijke isolatiematerialen meestal een kleine bijkomende laag nodig. In functie van de isolatiematerialen is dat verschil echter soms miniem zoals blijkt uit de onderstaande tabel.

Recycleerbaarheid van de producten

Bevestiging door vastlijmen vormt een grote belemmering bij het sorteren van bouwafval in zuivere fracties en dus op de optimalisering van de verschillende scenario's op het einde van de levenscyclus, waaronder recyclage. Mechanische bevestiging, daarentegen, biedt de mogelijkheid om het thermisch isolatiemateriaal te demonteren; hetzelfde geldt in geval van toepassingen in bulk, op voorwaarde dat het isolatiemateriaal gemakkelijk toegankelijk is. In sommige situaties is dat evenwel onmogelijk, bv. bij isolatie onder vloerplaten, of wegens de assemblagemethode van andere elementen naast of boveonop het isolatiemateriaal.

Of een materiaal ook effectief recycleerbaar is, is een gegeven dat in de loop der tijd kan veranderen: wat vandaag niet kan worden gerecycleerd, kan dat in de toekomst misschien wel, en omgekeerd (zie dossier Duurzaam materiaalgebruik ). ‘Recycleerbaar' betekent trouwens niet per definitie dat het product kan worden gerecycleerd door het opnieuw in de productiecyclus van het oorspronkelijke product op te nemen. Het gaat vaak eerder om downcycling; het materiaal wordt dan een component van een nieuw, minder edel product. Het is dus aangewezen naar effectieve recycleerbaarheid te streven, zodat het product opnieuw in de materiaalcyclus van de vervaardiging van het thermische isolatiemateriaal kan worden opgenomen (zie dossier De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen ).

Gerecycleerde inhoud

Terwijl het niet altijd mogelijk is met zekerheid te zeggen dat een isolatiemateriaal (net zoals elk ander bouwproduct) effectief zal worden gerecycleerd op het einde van zijn levenscyclus binnen het element van het gebouw waarvan het deel uitmaakt, is het aanbevolen een beroep te doen op producten die gerecycleerde materialen bevatten. Het is niet altijd gemakkelijk om bij de fabrikanten precieze informatie te verkrijgen. Ze kunnen u wel zeggen of een product al dan niet met gerecycleerde materialen gemaakt is, maar het is veel minder vanzelfsprekend om na te gaan hoeveel hun percentage exact bedraagt.

Gebruik van nevenproducten van andere fabricatieprocedés of activiteiten

Als het voor bepaalde isolatiematerialen niet mogelijk is gerecycleerde grondstoffen te vinden (hetzij omdat er geen recyclagekanaal voor bestaat, hetzij wegens technische beperkingen), vormen isolatiematerialen die nevenproducten, afkomstig van andere procedés, als grondstof gebruiken, een interessant alternatief. Houtvezels, bijvoorbeeld, worden gemaakt op basis van afval uit de houtindustrie, met name uit de zagerijen. Schapenwol kan dan weer een secundair product zijn, afkomstig van de veeteelt voor menselijke consumptie. Het is aanbevolen na te gaan of dat wel degelijk het geval is.

Economische aspecten

Kost van de materialen en hun plaatsing

Net als voor alle bouwmaterialen, variëren ook de prijzen van de thermische isolatiematerialen die op de markt beschikbaar zijn, van product tot product. De prijs bij aankoop of bij levering is op zich geen geldige financiële referentie. U moet immers ook rekening houden met de installatiekosten. Deze kunnen in sommige gevallen hoog oplopen, vooral wanneer het gebruik van specifieke werktuigen of plaatsingsproducten vereist is. Het kan ook dat de aannemer een hoge plaatsingskost opgeeft, niet omdat het werk technisch gezien bijzonder moeilijk of tijdrovend is, maar om de eenvoudige reden dat hij het niet gewend is om met het betreffende materiaal te werken. Precieze informatie over het technische niveau van de installatie van een product, in het bijzonder in het inschrijvingsdossier, kan een deel van deze vragen oplossen.

Vervangingsgemak

Het is een goed idee nu al na te denken over de vervanging van het thermisch isolatiemateriaal op termijn, met name wanneer de isolatie van de gebouwschil moet worden verduurzaamd. Als het isolatiemateriaal gemakkelijk toegankelijk is (een aspect dat nauw samenhangt met de assemblagewijze van de elementen waarin de isolatiematerialen geïntegreerd zijn), kan het worden vervangen zonder de naburige materialen en elementen te beschadigen (bv. elementen van de structuur, de afwerking, de parementen enz.). Of het isolatiemateriaal demonteerbaar is, hangt in hoge mate af van de manier waarop het bevestigd is. Montage door vastlijmen bemoeilijkt het demonteren, terwijl plaatsingstechnieken zonder gebruik van lijm (inblazen, mechanische bevestiging, in een caisson storten enz.) dit net vereenvoudigt.

Socio-cultureel aspecten

Gezondheidsrisico's

Sommige isolatiematerialen worden gemaakt met producten die tijdens de fabricatiecyclus schadelijk of gevaarlijk zijn voor de gezondheid. Anderen kunnen tijdens de plaatsing een impact hebben op de gezondheid van de bouwvakkers, bv. door het vrijkomen van stoffen, gassen of vezels die kunnen worden ingeademd of die irritatie veroorzaken. Als het thermisch isolatiemateriaal na zijn plaatsing permanent in contact staat met de binnenlucht van het gebouw, kan het, afhankelijk van het product, ook een risico vormen voor de gezondheid van de bewoners of de gebruikers.

Zelf bouwen

Bepaalde plaatsingtechnieken kunnen per definitie alleen door professionele bouwvakkers worden uitgevoerd. Anderen zijn dan weer min of meer gemakkelijk zelf uit te voeren. Er bestaan technische opleidingen, waarin de bouwheer het nodige kan leren om zelf aan de slag te gaan. Dit is uiteraard alleen het geval voor kleine werken of participatieve bouwprojecten. Het is belangrijk op te merken dat het werk, uitgevoerd door een vakman, een tienjarige garantie geniet, wat niet het geval is als u zelf aan het bouwen gaat.

Arbitrage

Thermische prestatie versus milieu-impact

Bij de keuze van de gebruikte thermische isolatiematerialen moet u rekening houden met de energieprestatie van de gebouwschil (zie dossier Transmissieverliezen beperken). Moet de voorkeur altijd gaan naar isolatiematerialen op basis van hernieuwbare grondstoffen, ook al is hun thermische prestatie soms lager dan het alternatief met de beste thermische prestatie? Daarover bestaat geen eensgezindheid. De enige analysemethode die ons in staat stelt om hierin een zo objectief mogelijke keuze met kennis van zaken te maken, is een levenscyclusanalyse op schaal van het bouwelement waarin het thermisch isolatiemateriaal wordt geplaatst (zie dossier De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen).

Bij gebrek aan een dergelijke analyse wordt als basisprincipe aanbevolen om bij gelijke prestatie (i.e. thermische maar ook mechanische, fysieke enz.) het isolatiemateriaal met de laagste milieu-impact te kiezen. Zie verder in deze dossier, onder Uitvoering – Specifieke aspecten per voorziening, voor milieuevaluaties op basis van evenwaardige, functionele eenheden.

Akoestische prestatie versus thermische prestatie

Akoestische isolatiematerialen leveren over het algemeen een goede thermische prestatie, maar het tegenovergestelde is niet altijd het geval. Het is dus van belang bijzondere aandacht te besteden aan de akoestische eigenschappen van de isolatiematerialen en dit kenmerk in acht te nemen bij de keuze van een product.