Algemeen beschouwd volgt het water in de atmosfeer een cyclus die het naar zijn beginpunt terugbrengt, door de combinatie van de volgende belangrijke mechanismen: neerslag, verdamping/transpiratie, infiltratie/percolatie, afvloeiing.
In een sterk verstedelijkte omgeving zoals die van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, is deze watercyclus verstoord. De verdeling van de watervolumes over de verschillende stromen/mechanismen is ingrijpend gewijzigd, met problemen zoals vervuiling en overstroming tot gevolg.
Een zo goed mogelijk herstel van de functies van de watercyclus is de grootste uitdaging voor een duurzaam waterbeheer op het perceel en in het gebouw.
Antropogene watercyclus
Natuurlijke watercyclus
Om dit te bereiken, moet men:
- De infiltratie verbeteren, door bodembedekkingen van doordringbare materialen te kiezen;
- De verdamping/transpiratie bevorderen, door aanplantingen rond de gebouwen of op hun daken of gevels;
- De verdamping bevorderen door waterpartijen aan te leggen;
- Opslagvolumes voor hemelwater voorzien, om de frequentie en de omvang van stedelijke overstromingen te beperken;
- Het afvoerdebiet buiten het perceel vertragen;
-
De winning van grondwater verminderen, ook al is ze in het Brussels Gewest beperkt.
Alles begint met een duurzaam gebruik van drinkwater.
Parkeerterrein met doordringbare bodem, aanplantingen die na verloop van tijd de gevels zullen bedekken
Nieuwe passieve crèche in Molenbeek
Doorsnede van een infiltratiegoot van het project van de vzw HOPPA
Deze doelstellingen vormen een groot aantal gedeeltelijke uitdagingen die elkaar beïnvloeden en versterken, zoals het onderstaande schema toont. Het schema vat de impact van de verstedelijking op de watercyclus samen en geeft aan in welke dossiers van de handleiding elke problematiek wordt besproken.
Impact van de verstedelijking op de watercyclus en verband met de dossiers van de handleiding voor elke problematiek
De hierboven geïdentificeerde impact toont duidelijk de beperkingen van de traditionele benadering van de waterzuivering voor het beheer van het hemelwater. De beheersing van de afvloeiing, die de kwaliteit van de natuurlijke ontvangende milieus, de levenskwaliteit van de inwoners en een beter beheer van het overstromingsgevaar bevordert, vereist een globale aanpak van de watercyclus die het geheel van de problematiek behandelt.
Het beheer van hemelwater op het perceel
-
De bodemafdekking en de afvloeiing in de stad:
De verstedelijking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft grote bodemoppervlakten ondoorlatend gemaakt. Dit draagt bij tot de overstroming van de valleibodems door het overlopen van waterlopen of (vaker) van het rioolstelsel.
Evolutie van de bodemafdekking in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Intensiteit van de bodemafdekking, van donkerblauw (doorlatende bodem) tot donkerrood (ondoorlatende bodem)
1955
1985
2006
Bron : studie van ULB-IGEAT voor het MBHG, BUV/Directie Water – oktober 2006
-
De versnelling van de afvloeiing:
De fysieke kenmerken van het natuurlijke hydrografische stelsel (helling, stremming, bochtigheid, lengte van de afvloeiing enz.) verschillen sterk van die van het door de mens geschapen kunstmatige stelsel (rechtstreeks, stroomopwaarts vaak te groot, vlotte helling enz.). Deze wijzigingen veroorzaken een aanzienlijke versnelling van de afvloeiing en verminderen de responstijd van de stroomgebieden. Dit veroorzaakt een stijging van de piekdebieten en dus van het overstromingsgevaar in stroomgebieden die er gevoelig voor zijn.
Het verschijnsel wordt bevestigd door de toename van plotse overstromingen na korte, felle regenbuien.
Een ander gevolg van de snellere afvloeiing is een toenemende bodemerosie.
-
De verkunstmatiging van het oppervlaktewater:
Naarmate de natuurlijke waterlopen als gevolg van de groeiende verstedelijking meer en meer door leidingen worden geleid, worden gekanaliseerd of ingegraven, verliezen ze hun natuurlijke vermogen om bij hoogwater of uitzonderlijke regenval buiten hun oevers te treden, zodat overstromingen stroomopwaarts worden verplaatst. Dit kan zowel op het ecologische als op het materiële en menselijke vlak rampzalig blijken. Bovendien verdwijnt het contact tussen de inwoners en de waterlopen, zodat de stedelingen beetje bij beetje de cultuur van het water verliezen.
-
De vervuiling van het afvloeiingswater:
Dit is een belangrijk aspect van het beheer van het hemelwater op het perceel. Het hemelwater dat van ondoorlatende oppervlakken en zelfs van bepaalde daken afvloeit, kan verontreinigende stoffen meedragen: stof, organisch materiaal, zware metalen, koolwaterstoffen, allerlei afval...
De rationalisatie van het watergebruik
-
De noodzakelijke beheersing van het verbruik:
- Het gemiddelde waterverbruik van de Brusselaars, 106 liter per persoon en per dag, is een van de laagste van Europa. Toch oefent het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een kwalitatieve druk uit op zijn watermiddelen. Het Gewest heeft bovendien een kwantitatieve impact op de middelen van Wallonië, dat het Brussels Gewest met water bevoorraadt (+/- 97,5% van het in het Brussels Gewest verbruikte water wordt uit Wallonië ingevoerd).
-
Het spaarzame gebruik van water speelt ook een rol in het beheer van het afvalwater:
De aanpak van het waterverbruik is prioritair om het verbruik van drinkwater, de hoeveelheden te zuiveren afvalwater, de bijkomende verontreiniging en de kosten van de verzameling en de zuivering te beperken, maar ook om indirect het overstromingsgevaar tegen te gaan.
-
Het ongedifferentieerde gebruik van drinkwater:
Leidingwater is een van de best gecontroleerde verbruiksproducten. Zijn drinkbaarheid wordt door niet minder dan 62 parameters gedefinieerd. Leidingwater wordt echter ongedifferentieerd gebruikt: van het drinken tot het doorspoelen van toiletten...
Het beheer van afvalwater op het perceel
-
De aard van de vervuiling van het afvalwater:
Aangezien het grondgebied van het Gewest voornamelijk voor bewoning en tertiaire activiteiten wordt gebruikt en de industriële lozingen worden gecontroleerd, is de vervuiling van het afvalwater in essentie huishoudelijk van aard (vooral het doorspoelen van toiletten).
-
De ongedifferentieerde lozing van afvalwater:
Het unitaire ontwerp van het interne net van het gebouw maakt geen gedifferentieerd beheer van het afgevoerde water mogelijk. In onze tijd zou men de verschillende soorten afvalwater (grijs water, fecaal water, urine, hemelwater) niet langer als afvalstromen moeten beschouwen maar wel als valoriseerbare waterstromen. De beste manier om ze te valoriseren, bestaat erin ze niet te mengen maar ze gescheiden te houden, van bij de bron tot aan de valorisatie (of tot de behandeling die aan de valorisatie voorafgaat). Het mengen van de verschillende soorten afvalwater leidt immers tot een vervuiling die men moeilijker kan beheren en behandelen.
-
Het ontwerp en de follow-up van de afvoernetten:
Het ontwerp van het afvoernet voor afvalwater op het perceel moet bovendien zijn integriteit en duurzame werking op lange termijn verzekeren: afdichting, toegankelijkheid en regelmatig onderhoud, lokalisatie. Het is nog altijd vaak moeilijk de bestaande netten te identificeren. Deze situatie kan een min of meer omvangrijke vervuiling van de bodem en het grondwater veroorzaken, bijvoorbeeld wanneer een afvoernet voor afvalwater per ongeluk wordt verbonden met een regenwaterput.
