Definitie van het belichtingsniveau
Kantoren
Om het geïnstalleerde vermogen te beperken, moet duidelijk worden bepaald wat de behoeften zijn en waar zich de werkzones bevinden. Vervolgens kunnen de armaturen worden geplaatst en kan de verlichting worden ontworpen, zodat ze strikt voldoet aan de comfortcriteria in de norm NBN EN 12464-1 en uitsparingen toelaten.
Woningen
De problematiek van woningverlichting is redelijk complex doordat de voorkeuren van de bewoners sterk uiteenlopen, afhankelijk van zowel objectieve en meetbare omstandigheden (bvb meer verlichting nodig voor oudere personen) als van sociaal-culturele en subjectieve omstandigheden (bvb voorkeur voor een type armatuur, voor een kleurtemperatuur etc). Hierdoor en door het gebrek aan normen is het voor architecten en bewoners niet eenvoudig om een efficiënte, comfortabele en esthetische verlichting in woningen te installeren.
De Belgische norm NBN EN 12464-1 kan echter aan woningen worden aangepast.
Het flexibiliteitsniveau van kantoren bepalen
Volledige flexibiliteit
Om een volledige flexibiliteit te behouden voor de scheiding van zones gebruikt men een systeem van armaturen in lijn, zodat de kantoorverdieping naar wens anders kan worden ingedeeld zonder dat het verlichtingssysteem moet worden aangepast.
Hoewel deze oplossing eenvoudig en efficiënt lijkt, leidt ze vaak tot incoherente situaties. Veel lampen verlichten nutteloos de bovenkant van boekenrekken. De boekenrekken staan voor de ramen en krijgen onnodig natuurlijk licht, ten koste van de werkplekken. Veel bureaus staan ver van het raam. De bureaus staan soms met de rug naar of recht tegenover het raam, wat oncomfortabel kan zijn door de verblinding.
Op het gebied van kunstmatige verlichting resulteert een totale flexibiliteit gecombineerd met een uniforme verlichting in een geïnstalleerd vermogen van ongeveer 9,5 W/m² (in deze specifieke case study).
Daarnaast is het relatief lastig de locatie voor de bediening van de verlichting te bepalen. Waar komen de schakelaars, waar worden de aanwezigheidsdetectoren geplaatst? Wat is de beste afstand tussen 2 aanwezigheidsdetectoren?
Het is dan eenvoudiger de bediening te centraliseren per (deel van) de verdieping. In extreme gevallen heeft dit tot gevolg dat wanneer één persoon om 6u30 aankomt en een andere om 20u30 vertrekt, de verlichting 14 uur per dag ofwel 3.500 uur per jaar brandt!
Beredeneerde flexibiliteit
Het begrip beredeneerde flexibiliteit berust op twee principes:
- Ritme : niet voor elke module een armatuur voorzien, maar wel een armatuur voor elke 2 of 3 modules, zodat de meest verlichte zones en de enigszins minder verlichte zones worden afgewisseld.
- Opstelling : ontwerp van de binneninrichting op basis van de kwaliteit van de natuurlijke verlichting. Het lijkt logisch om de bureaus noch te dicht bij (verblinding), noch te ver (want te donker) van het raam te plaatsen. De kasten worden bij voorkeur achter in de ruimte geplaatst om de bureaus de betere plekken te geven.
Met de juiste plaats van de verlichting kan het geïnstalleerde vermogen drastisch worden verminderd, steeds in overeenstemming met de norm NBN EN 12464-1. In deze configuratie daalt het geïnstalleerd vermogen tot 5,5 W/m² . Bovendien kunnen de zones eenvoudig per drie modules worden georganiseerd. Handmatige bediening van de verlichting per 3 modules, gecombineerd met een afwezigheidsdetector, is perfect haalbaar.
Deze "beredeneerde flexibiliteit" belet niet om over te schakelen van drie naar twee modules voor de bureaus, door later armaturen toe te voegen, zonder dat de bestaande armaturen moeten worden verplaatst. Het is in dat verband van belang een modulair en flexibel systeem van verlaagde plafonds te voorzien, dat toelaat om de verlichtingstoestellen tegen een lage kost te verplaatsen of te wijzigen.
Het onderliggende principe is om de verlichting aan te passen aan de lokale omstandigheden (vergaderruimten, individuele kantoren...), in plaats van de verlichting te bepalen op basis van individuele gevallen, zoals meestal het geval is, waardoor ze veel te zwaar wordt uitgemeten.
De valorisatie van gratis natuurlijk licht via de architectuur wordt besproken in het dossier Zorgen voor visueel comfort dankzij natuurlijk daglicht
