Inhoudstafel
- Wanneer opteren voor teeltbakken?
- Wat zijn de voor- en nadelen van teelt in bakken?
- Welke types recipiënten voor teeltbakken?
- Waar gedijen teeltbakken het best?
- Welk substraat gebruiken voor teeltbakken?
- Wat zijn de aandachtspunten bij het ontwerp van teeltbakken?
- Met welke regelgevende aspecten moet rekening gehouden worden bij teeltbakken?
- Voorbeelden van goede praktijken
- Verder gaan
Wanneer opteren voor teeltbakken?
Deze teeltwijze kan plekken benutten waar geen aarde beschikbaar is (daken, balkons, terrassen, enz.), zowel op de begane grond als in en op het gebouw zelf. Dit systeem met teeltbakken leent zich dus goed voor een stedelijke omgeving:
- Plek op de begane grond (gras of bitumen): binnenkant van huizenblokken, binnenplaatsen;
- Plek op hoogte : platte daken, balkons, vensterbanken, terrassen, trappen.
Maar deze verhoogde teeltbakken zijn in bepaalde omstandigheden ook gerechtvaardigd in zones met teelaarde:
- Bodem met sporen van vervuiling ;
- Aarde met slechte agronomische kwaliteit ;
- Wens om de teelt toegankelijk te maken voor mensen met beperkte mobiliteit ;
- Wens om het werk minder zwaar te maken ;
Wat zijn de voor- en nadelen van teelt in bakken?
Voordelen van teelt in bakken
- Valorisatie van steriele of ongebruikte ruimten (vervuilde bodem, versteende oppervlakken) ;
- Vergroening van de stad ;
- Mogelijkheid om er een grote diversiteit aan eetbare en siersoorten te telen (bloemen, fruit en groenten) ;
- Meewerken aan het behoud van de biodiversiteit ;
- Smeden van sociale banden en uitwerken van educatieve activiteiten ;
- Produceren van lokale voedingsmiddelen ;
- Toegankelijk voor bejaarden, mensen met beperkte mobiliteit of met rugproblemen en rugpijn ;
- Aan lichaamsbeweging doen ;
- Regeling van de regenwaterafvloeiing en beperking van de stagnatie ervan op ondoorlatende oppervlakken ;
- Modulariteit van de recipiënten die verschillende afmetingen kunnen hebben afhankelijk van de beschikbare ruimte ;
- Beperking van schade door dieren omdat de bakken hoger dan de begane grond staan ;
- Mogelijkheid om sneller sommige symptomen en ziekten op te sporen ;
- Beperking van het wieden (het verwijderen van het onkruid in de teeltbakken) ;
- Beste teeltvoorwaarden voor de productie van broze planten, de vroegere start of de verlenging van het seizoen ;
- Recycling van stedelijk organisch afval .
Voorbeeldgebouw
“Leuvensesteenweg”
Nadelen van teelt in bakken
- Irrigatie nauwlettend in het oog houden want de aarde is geneigd om vlugger uit te drogen aan de zijkanten tijdens droge perioden ;
- Geteelde oppervlakken van het vlakke of licht glooiende type ;
- Vervaardigen en installeren van de recipiënten (tijd, middelen, enz.) ;
- Is niet voor alle soorten gewassen geschikt, denk maar aan aardappelen die aangeaard moeten worden of pompoenen en courgettes die zich sterk verspreiden ;
- Ontkoppeling van bodemorganismen ;
- Geen toekenning van het biolabel .
Welke types recipiënten voor teeltbakken?
Materialen
Het ontwerp van de (bloem)bakken moet duurzaam zijn (stevige materialen en montages) en weerstaan aan weer en wind (wind, regen, zon). De wanden moeten ondoordringbaar zijn.
Er bestaat een hele reeks recipiënten die variëren naargelang de vorm of de materialen waaruit ze gemaakt zijn. De keuze van het type recipiënt zal afhangen van de doelstellingen van het project en de beperkingen van de omgeving waarin het wordt geplaatst. Omwille van de stabiliteit wordt de voorkeur gegeven aan recipiënten in hout, plastic en geotextiel. Potten in steen en in aardewerk zijn zwaarder en worden bij voorkeur op stabielere plekken (binnenplaatsen, tuinen) geplaatst en/of plekken waar het winderig is. Zo gaan ze minder snel omvallen, maar de geteelde gewassen zijn meer geneigd om uitgedroogd te raken door de wind. Bij bakken met waterreserve zijn planten in staat hun waterverbruik zelf te regelen. Dit type bak is aan te raden bij een omslachtige toegang tot water.
Types recipiënten - Voordelen en nadelen
| Voordelen | Nadelen | Kostprijs | |
|---|---|---|---|
| Pot in aardewerk |
|
|
Gemiddeld |
| Plastic pot |
|
|
Laag tot hoog |
| Plastic pot met waterreserve |
|
|
Laag tot hoog |
| Houten bak |
|
|
Hoog |
| Metalen bak |
|
|
Hoog |
| Tas in geotextiel |
|
|
Laag tot hoog |
| Stenen bak |
|
|
Hoog |
| Recuperatiemateriaal |
|
|
Gratis |
| Hangende mand |
|
|
Gemiddeld |
Hergebruik van recipiënten
Het is niet nodig om steeds nieuwe recipiënten aan te kopen! Hergebruik van bestaande recipiënten kan een oplossing zijn:
- bloempotten, emmers, tweedehands bloembakken;
- originelere recipiënten: oude badkuipen, oude wijn- of fruitkisten, bakken in piepschuim, oude tonnen, stevige opbergbakken, oude zandbakken, plastic flessen met de bovenkant eraf geknipt, tetrapakdozen in trapvorm
Te vermijden: banden (bevatten zware metalen), recipiënten van geïmpregneerd hout (met giftige chemische stoffen), en gebeitste of geverfde potten (vele verven en beitsen zijn giftig).
De juiste reflex : Vermijd rechtstreeks contact tussen het substraat en de bak door een ondoorlatend zeil langs de binnenkanten van de bak aan te brengen. Dat vermijdt het risico op overdracht van vervuilende stoffen enerzijds én voorkomt dat het hout vroegtijdig gaat rotten omwille van vochtigheid.
Betonnen bak
Voorbeeldgebouw
“Toekomststraat”
Verscheidene types recipiënten
voorbeeldgebouw
“Leuvensesteenweg”
Teelten op balkon
Waar gedijen teeltbakken het best?
De installatie moet op een strategische plek staan waar de planten in gunstige omstandigheden kunnen groeien. Daarom dient rekening gehouden te worden met verscheidene parameters.
Mobiliteit
Het is vaak moeilijk om de geïnstalleerde voorzieningen nog te verplaatsen omwille van het gewicht van de bakken. Als ze dan toch moeten verplaatst worden (planten die bv. moeten binnengehaald worden om vorst te vermijden), dan is het beter een licht of mobiel recipiënt te kiezen (bv. een rollende bak).
Blootstelling aan de zon
De planten zijn geklasseerd in verschillende categorieën in functie van hun behoefte aan licht.
| Duur van de blootstelling aan de zon | Type planten | |
|---|---|---|
| Zon | Meer dan 6u blootstelling aan de zon | Fruitteelt, groenten, fruit |
| Halfschaduw | 3 tot 6u blootstelling aan de zon | Bladgroenten |
| Schaduw | Minder dan 3u blootstelling aan de zon | Rucola, tuinkers, peterselie, munt, bieslook, aardbei, frambozenstruik |
Het is aan te raden om de gepaste planten te kiezen in functie van het zonlicht op de plek in kwestie. Indien vereist kan een zonnestudie uitgevoerd worden.
Toegankelijkheid
Of de teeltruimte zich nu op de begane grond of op het dak van een gebouw bevindt, hij moet vlot toegankelijk zijn voor:
- De inwoners en het onderhoudspersoneel;
- De logistieke infrastructuur (auto's, vrachtwagens, enz.) bij professionele productie,
- De klanten bij een beroepsactiviteit met directe verkoop;
- De aanvoer van materiaal (aarde, bouwmaterialen, enz.);
Wind
Bij het kiezen van de plek voor de installatie moet rekening gehouden worden met de wind die een invloed kan hebben op de plantengroei doordat de planten gaan overhellen en de bodem gaat uitdrogen.
Verder verhoogt de wind het risico op vallen van het recipiënt. Daarom moet er ballast aan toegevoegd worden of een structuur die de recipiënten kan stabiliseren om te vermijden dat ze vallen.
Welk substraat gebruiken voor teeltbakken?
Hoofdsamenstelling
De kwaliteit van de plantenproductie zal rechtstreeks afhangen van het type substraat. Bij teeltbakken komt het substraat van buiten uit en kunnen de bakken dus gevuld worden met een mix van tuinaarde en compost (2/3 – 1/3). Die compost moet rijp genoeg zijn om de aarde structuur en voedingsstoffen te verschaffen en het vocht op peil te houden. Er kan regelmatig compost toegevoegd worden. De aanwezigheid van aardwormen verbetert de agronomische kwaliteit van het substraat (verluchting en textuur).
De dikte van het substraat moet minimaal 20 tot 30 cm zijn.
Een biologische grond of grond op basis van organisch materiaal kan de tuingrond vervangen. Het is echter aan te raden om de componentenlijst te controleren en grond te vermijden die chemische mest of veen bevat. Die laatste is afkomstig van natuurlijke sites met een grote ecologische waarde die onherroepelijk vernietigd wordt bij de ontginning van veen.
Afwatering van het substraat
Voor een goede afwatering van de teeltbakken kan een van volgende technieken toegepast worden:
- Toevoegen van grof zand of vermiculiet met een aarde/compost-mengeling voor 10% van het volume ;
- Op de bodem van het recipiënt: toevoegen van een laag stro , grind , stukken aardewerk of enkele dikke stenen als de bak vrij groot is;
-
Onder aan het recipiënt: toevoegen van materialen die waterafvoer mogelijk maken met behoud van het substraat:
- Voor bakken : de voorkeur geven aan doeken in geotextiel;
- Voor potten : scherven, kurken, jutedoek of karton gebruiken.
Wat zijn de aandachtspunten bij het ontwerp van teeltbakken?
Het installeren van teeltbakken is geen sinecure. Er moet rekening gehouden worden met een aantal parameters bij het ontwerp ervan: type substraat, weerstand van de draagstructuur, irrigatie, enz.
Voorafgaande beslissingen
De integratie van teeltbakken in een vastgoedproject moet voorzien worden vanaf het ontwerp ervan om de nodige voorzieningen te treffen: toegang tot te ontginnen oppervlakken, draagvermogen van platte daken, watertoevoer, oriëntatie en inrichting van de balkons, enz.
Het beheer van een moestuin moet ook uitgedacht worden vóór de start van het project en aangepast aan de sociaaleconomische doelstellingen om te zorgen dat het een succes wordt. De aanleg en de indeling van de ruimte zullen verschillen naargelang het een collectief of een individueel project is.
Irrigatie
Teeltbakken kunnen snel uitdrogen bij grote hitte. Voor een optimale plantengroei moet de grond regelmatig besproeid worden . Opteer voor een rationeel waterverbruik door bakken te nemen met wateropvang (met een overloop).
Tegelijk moet ook gedacht worden aan de aanleg van watertappunten dicht bij de teeltplekken.
Ook de opvang van hemelwater op de daken is perfect aangewezen voor het besproeien van teeltbakken. Er moet wel gelet worden op het type materiaal gebruikt voor het opvangoppervlak om mogelijke vervuiling met zware metalen te vermijden.
Dossier | Hergebruik van hemelwater
Irrigatiesysteem – Voorbeeldgebouw
“Leuvensesteenweg”
Bak met waterreserve
Afmetingen
De afmetingen van de recipiënten worden gekozen in functie van de beschikbare ruimte en de geteelde planten. Hoe groter de groenten zijn en hoe langer de teelt duurt, des te dieper en groter de potten moeten zijn. Voor de meeste groenten volstaat een diepte van 20-30 cm . Het voorzien van voldoende ruimte tussen elke groente kan de groeisnelheid opdrijven. Te grote recipiënten (maximum 1m50) zijn te vermijden omwille van de ruimte in het midden die dan niet meer toegankelijk is. Opgelet ook met de impact op het gewicht.
-
Kleine recipiënten:
- 15-20 cm diameter of zijde ;
- bloembak, kruiden, sierplanten ;
-
Middelgrote recipiënten:
- groenteteelt ;
-
Grote recipiënten:
- 1 m breedte/diameter of meer ;
- groenteteelt.
Kleine recipiënten
Middelgrote recipiënten
Grote recipiënten
Draagvermogen van de daken
Wanneer teeltbakken geïnstalleerd worden op gebouwen, kan dit een invloed hebben op de stabiliteit ervan. Er moet dus op toegezien worden dat de gekozen plek in staat is het gewicht van de potten, bloembakken of hangende bakken die men wil installeren, te ondersteunen.
De berekening van het draagvermogen van het gebouw is een belangrijke parameter om te overwegen bij het ontwerp van dit type inrichting. Het gewicht van een installatie teeltbakken zal afhangen van de hoogte van het substraat , het type gebruikt materiaal en de waterverzadiging . Die parameters dienen gecontroleerd te worden in het kader van een studie door de ingenieur stabiliteit.
Een voorbeeld: een moestuinbak van 30 cm hoogte zal ongeveer 150 kg/m 2 wegen bij droge aarde en kan meer dan 400 kg/m 2 wegen bij natte aarde. Die lasten liggen hoger dan een traditioneel balkon kan ondersteunen (tussen 250 en 350 kg/m²).
Met welke regelgevende aspecten moet rekening gehouden worden bij teeltbakken?
Aansprakelijkheid
Persoonlijk
De persoon verantwoordelijk voor de teeltruimten is verplicht om alle maatregelen ingevoerd te hebben om het vallen van de recipiënten, de planten of het gietwater te vermijden.
Voor collectieve ruimten
Er is geen wettelijk statuut voor de collectieve ruimte (burgergroepering). De aansprakelijkheid bij een ongeval ligt bij alle mensen die deelnemen aan de activiteiten.
In het kader van een vzw
De vzw is een aparte rechtspersoonlijkheid, die onafhankelijk staat van de rechtspersoonlijkheid van haar leden. Dat betekent dat ze zelf rechten en plichten heeft. De leden hebben een beperkte aansprakelijkheid en verbinden hun eigen vermogen niet met het lot van de vzw.
Website van de federale overheidsdienst i.v.m. vzw's
Reglementering gebouw
Bij de installatie van een project met teeltbakken dient het project erop toe te zien dat de opgelegde regels gerespecteerd worden inzake:
-
Toegankelijkheid (afmetingen van de toegangswegen...) en veiligheid op de teeltzone en op de weg ernaartoe (balustrades);
- Raadpleeg de norm: NBN B 03-004 “Borstweringen van gebouwen”;
- enz.
-
Brandveiligheid;
- Koninklijk besluit van 12 juli 2012 tot wijziging van het koninklijk besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan de nieuwe gebouwen moeten voldoen
- NBN CEN TS 1187
- EN 13501 -5
-
Stabiliteit van het gebouw;
- Eurocode NBN EN 1991-1-1 ANB
-
Stedenbouwkundige reglementen;
Reglementering professionele productie
De productie in een teeltbakinstallatie kan geen biolabel ontvangen, zelfs wanneer dit gebeurt zonder synthetische productiemiddelen of gewasbeschermingsmiddelen.
Bij een professionele productie wordt de verkoop gereglementeerd door het FAVV dat een plantenpaspoort invoert voor plantaardige producten die schadelijke organismen zouden kunnen bevatten, om zo de fytosanitaire kwaliteit van de producten te waarborgen.
Voorbeelden van goede praktijken
Wijk vieux Sainte-Anne
Het moestuinproject op het dak van het sportcentrum in de wijk Vieux Sainte-Anne is in 2014 opgestart via burgermobilisatie. Ondertussen zijn verscheidene dakstructuren op poten gezet: een moestuin in bakken, een compost, een kippenhok en twee tuinen (biodiversiteit en ontspanning).
Link naar de website van Wijk Vieux Sainte-Anne
Het kleine paradijs - OCMW Sint-Joost
Het project is ontstaan in het rusthuis Anne-Sylvie Mouzon in Sint-Joost en biedt de bewoners een groenere leefomgeving. Elke week worden intergenerationele activiteiten georganiseerd in deze moestuin die met zijn hoger geplaatste bakken aangepast is aan de mogelijkheden van de bewoners.
Link naar de website van GoodPlanet met meer informatie over dit project
Kruidenspiraal – Forest Vert
In deze spiraal die opgestart is in 2009, kunnen bewoners vandaag kruiden telen en de lokale fauna kan er gedijen. De specifieke constructie van de spiraal zorgt ervoor dat de klimaatvoorwaarden en de water- en de bodemkenmerken variëren. Zo beantwoordt dit systeem aan de specifieke behoeften van elke plant.
Link naar de website van Cité Forest Vert
Verder gaan
In de gids
Er zijn extra voorzieningen te overwegen bij de installatie van teeltbakken:
- Voorziening | Compost
- Voorziening | Serres
- Dossier | Hergebruik van hemelwater
Andere publicaties als hulp – Leefmilieu Brussel
-
Op de website van Leefmilieu Brussel:
- Methodologische gids voor de aanleg en het beheer van gemeenschappelijke tuinen , 2014
- Infofiches Potage-toit: Groenteteelt in de stad en op hoogte in het kader van de projectoproepen duurzame voeding 2011/2012
- Gids om water te besparen in stadslandbouwprojecten, (2020), Leefmilieu Brussel
Websites
- Goodfood.brussels : portaalsite rond duurzame voeding in Brussel
- Le début des Haricots : website van een vzw met initiatieven in stedelijke landbouw (enkel in het Frans)
- Potage-toit : website en blog over stadslandbouw in het Brussels Gewest
- Mon potager en carré : blog over vierkante moestuinen (enkel in het Frans)
- Mon jardin en permaculture : website met advies om te telen in de tuin of op het balkon (enkel in het Frans)
- Cité Forest Vert : website van een stadstuin in de gemeente Vorst (enkel in het Frans)
-
FAVV : website van het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen
Bibliografie
- Grard B. J.-P., Chenu C., Manouchehri N., Houot S., Frascaria-Lacoste N., Aubry C. (2017) Rooftop Farming on Urban Waste Provides Many Ecosystem Services. Agronomy for Sustainable Development . 38 :2
