Hergebruikinventaris

Aangezien de bouwsector een van de grootste verbruikers van grondstoffen en een van de grootste producenten van afval is, moet binnen de sector worden gewerkt aan een vermindering van de ecologische impact door een intelligent gebruik van de bestaande grondstoffen. Hergebruik gaat deze uitdagingen aan en biedt andere voordelen, zoals het herwaarderen van bestaand patrimonium, mogelijke financiële besparingen, het verminderen van de ecologische impact en het creëren van lokale werkgelegenheid.

Bouwprofessionals en degenen die betrokken zijn bij het bouw- of afbraakproces kunnen gebruikmaken van een hergebruikinventaris om na te gaan welke materialen en elementen kunnen worden hergebruikt, en zo bijdragen tot een circulaire economie en een ecologisch verantwoorde werkwijze binnen de sector.

Wat zijn de doelstellingen van de hergebruikinventaris?

De hergebruikinventaris kan in verschillende stadia van een project worden gebruikt om technische keuzes te valideren en het gebruik van de beschikbare middelen te optimaliseren. Dit draagt bij tot een aantal belangrijke doelstellingen:

1. Vastleggen van het mogelijke en wenselijke ambitieniveau;
2. Identificeren van de beschikbare materialen en hun potentieel;
3. Bewustmaking binnen de bouwsector over de middelen die ter beschikking staan;
4. Bevordering van duurzamer en circulair ontwerpen (hergebruik in situ en ex situ, behoud van bestaande materialen enz.)

Hoe wordt een hergebruikinventaris opgemaakt?

De inventaris is een proces in meerdere fasen:

De inhoud van deze 5 fasen wordt hieronder beschreven.

Vastleggen van de ambities

• Wat is het voornaamste doel van de operatie?
  • De hoeveelheid teruggewonnen materiaal maximaliseren?
  • Voorwerpen van hoge erfgoed/maatschappelijke waarde bewaren?
  • Nieuwe hergebruikactiviteiten aanmoedigen?
• Welke investering kan worden toegewezen in termen van arbeidstijd/ budget voor de hergebruikoperatie?
• Wat zijn de motivaties?
  • Op vrijwillige basis;
  • Economische doeleinden;
  • De wetgeving naleven;
  • Een certificaat of kwalificatie verkrijgen.

Verduidelijking van deze ambities zal helpen bij de volgende stappen.

Om een effectieve inventarisatie te garanderen en om het doel te bereiken, is het belangrlijk om:

• De belanghebbenden, met name de voor de sloop verantwoordelijke aannemer, te betrekken door hen te informeren over de terug te winnen elementen. Hun inzet is essentieel voor een succesvol(le) ontmanteling en hergebruik.
• Neem, indien gekend, contact op met mogelijke gebruikers van de ontmantelde materialen of elementen, zoals architecten of aannemers, en bespreek het hergebruikpotentieel van de geïdentificeerde elementen.
• Stem in geval van doorverkoop de communicatieaanpak af op het type opdrachtgever (openbaar of particulier).
• Overweeg waar mogelijk voor bepaalde artikelen terugzending naar de fabriek.
• Anticipeer op beïnvloedingscriteria bij het opstellen van de inventaris, rekening houden met logistieke aspecten (toegang tot de locatie, transportkosten enz.) en werk zo nodig samen met professionals op het gebied van hergebruik.

Een focus op deze sleutelelementen verhoogt de kans op succesvol hergebruik en verbetert de communicatie met de betrokken bedrijven.

De juiste ingesteldheid

• Nieuwsgierigheid
  • Het potentieel van een element is vaak groter dan het op het eerste gezicht lijkt
• Voorzichtigheid
  • Bepaalde factoren kunnen het potentieel voor hergebruik ernstig in gevaar brengen.
• Flexibiliteit
  • De hergebruikmarkt is een voortdurend evoluerende sector en er bestaat geen standaardformule voor het identificeren van herbruikbare materialen.
• Proportionaliteit
  • Zorg voor een evenwicht tussen de inspanningen om de audit en de hergebruikinventarisatie uit te voeren en de hergebruikambities binnen de context waarin de audit plaatsvindt.
• Mogelijke ondersteuning
  • In geval van twijfel kan om bijstand worden gevraagd.

Identificeren van de elementen

Twee mogelijke methodes:

• naar analogie;
• door verwijzing naar de beïnvloedingscriteria.

Verwachte resultaten:

• lijst met potentiële producten;
• omvang van de mogelijke operaties.

Inventariseren van de elementen

Informatie verzamelen en organiseren:

• Contextuele gegevens
• Basisgegevens
  • Stel een relatief snelle lijst op van herbruikbare componenten en verzamel de productkenmerken die bijna altijd nodig zijn, ongeacht het beoogde kanaal.
• Aanvullende gegevens (iteratief)
  • Zij consolideren de beschrijving van de geïdentificeerde elementen en geven een gedetailleerder overzicht van hun potentieel voor hergebruik.

Doorgeven van de inventarisresultaten

• Peilen naar de interesse voor hergebruik:
  • Interactie met potentiële vragende partijen: of het nu gaat om architecten, verkopers van materialen voor hergebruik of andere potentiële gebruikers, hun belangstelling voor een specifieke partij zal afhangen van criteria zoals het type, de hoeveelheid en de algemene staat van de elementen.
    Deze interacties bepalen het soort informatie dat moet worden verzameld.
• Een dynamisch en iteratief proces opzetten:
  • tussen inspectie van het gebouw en het opstellen van de documentatie;
  • tussen het opstellen van de inventaris en de materiaalfiches, onder meer wanneer bepaalde gegevens ontbreken en een grondiger onderzoek noodzakelijk is;
  • van algemene informatieverzameling tot gedetailleerde beschrijving(van audit tot inventaris);
  • de mate van detail moet voldoende zijn om een nauwkeurige beoordeling van het potentieel voor hergebruik mogelijk te maken.

Schema van de stappen die worden gevolgd om het potentieel van een materiaal voor hergebruik vast te stellen

Bron: FCRBE © Leefmilieu Brussel

Wie kan een hergebruikinventaris opmaken?

Verschillende actoren kunnen een hergebruikinventarisatie uitvoeren, met verschillende voor- en nadelen. Bepaalde aanbevelingen en aandachtspunten staan ook in onderstaande tabel.

Wanneer moet een hergebruikinventaris worden opgemaakt?

Vóór een gebouw wordt gesloopt (of verbouwd), worden gewoonlijk verschillende studies uitgevoerd: taxatie van het vastgoed, inventarisatie van gevaarlijke stoffen, afbraakinventarisatie, enz.

De beoordeling van het hergebruikpotentieel van gebouwonderdelen en bouwmaterialen is een ander soort analyse. Deze beoordeling kan op verschillende momenten worden uitgevoerd, afhankelijk van de planning, de context en de doelstellingen van het project.

'Anticiperen is over het algemeen de beste manier om de doeltreffendheid van terugwinnings- en hergebruiksoperaties te maximaliseren'. Met de hergebruikinventarisatie moet zo vroeg mogelijk begonnen worden, zodat de selectieve afbraakfasen kunnen worden gepland. Zo kan die inventaris de ontwerpkeuzes sturen en zorgen voor een optimale integratie in het ontwerp van het gebouw.

Schema van de verschillende stappen en mogelijke procedures voor de afbraak van een gebouw

Bron: FCRBE © Leefmilieu Brussel

Hoe het best herbruikbare elementen en hun potentieel te identificeren?

De elementen kunnen worden geïdentificeerd via:

• foto's van materialen die naar een aantal opkopers zijn gestuurd;
• interne expertise (ervaring, opalis.be enz.);
• externe expertise (architect, aannemer, antiquair enz.).

Er zijn twee mogelijke identificatiemethoden:

Identificatie naar analogie

Deze identificatie geschiedt door vergelijking van de elementen naar analogie met:

• de 'bestsellers' op de hergebruikmarkt (zie de site opalis.eu);
• vaak teruggewonnen materialen (waarvan hieronder enkele voorbeelden worden gegeven).

 Voorbeelden van vaak hergebruikte materialen

© Opalis.eu

Identificatie aan de hand van een raster van beïnvloedingscriteria

De elementen kunnen worden geïdentificeerd met behulp van een raster van positieve of negatieve beïnvloedingscriteria:

• In goede staat? Beschadigd?
• Voldoende grote partij?
• Standaardafmeting? Uniforme afmetingen?
• Zeldzaam? Als nieuw? Erfgoed?
• Is er vraag? Vergelijkbare nieuwprijs?
• Gemakkelijk af te breken? Bereikbaar?
• Makkelijk te hanteren? Gemakkelijk te vervoeren? Gereedschap?
• Heeft nieuwbouw een aanzienlijke ecologische impact?
• Gevaarlijke substantie? Risicovolle operatie?
• Technische informatie beschikbaar?
• Verouderd wat de prestaties betreft? Cultureel?
• Enz.

Welke informatie moet worden verzameld en gestructureerd voor de hergebruikinventaris?

Voldoende niveau van detaillering

Het opstellen van een hergebruikinventaris is een iteratief proces, dat begint met het verzamelen van algemene informatie en evolueert naar een meer gedetailleerde beschrijving van de relevante elementen. De inventarisatie kan in verschillende fasen worden uitgevoerd, te beginnen met een eerste versie die weinig informatie bevat en eindigend met uiterst gedetailleerde fiches.

Dit moet worden aangepast aan de omvang van het project, de mogelijkheden voor hergebruik en de praktische mogelijkheden. Een hoge mate van detaillering is niet altijd noodzakelijk. Het is vooral belangrijk ervoor te zorgen dat de verstrekte mate van detaillering een nauwkeurige beoordeling van het hergebruikpotentieel van het project mogelijk maakt.

Contextuele gegevens

Enige achtergrondinformatie over het te inventariseren gebouw is vereist:

• referenties: naam van het project, datum van de inventarisatie, data van de bezoeken;
• inventarisatiedocumenten: bijlagen bij de basisgegevens;
• aanvrager: identiteit van de aanvrager van de inventaris;
• auditor: identiteit van de auditor van het gebouw;
• informatie over het gebouw: adres, type, ligging enz.;
• informatie over de eigenaar;
• reeds bestaande audits of inventarissen;
• algemene planning van de projectactiviteiten of -stappen.

Basisgegevens

De basisgegevens bestaan uit:

• de initiële lijst van herbruikbare materialen en hun belangrijkste eigenschappen;
• informatie verzameld tijdens een eerste snelle audit van het gebouw.

De gegevens moeten objectief, beknopt en feitelijk blijven en ondubbelzinnig geformuleerd zijn.

De basisgegevens worden verzameld in een tabel (zie de paragraaf 'Inventarisatiehulpmiddel').

Bij een hergebruikinventarisatie is het van cruciaal belang dat de bouwmaterialen en -elementen zorgvuldig worden onderzocht, rekening houdend met een aantal belangrijke criteria. Deze kunnen worden aangepast aan de specifieke behoeften van het project, waarbij aan bepaalde aspecten meer of minder belang wordt gehecht. Hieronder volgt een samenvatting vanop te nemen/te overwegen basisgegevens voor deze inventaris:

1. Identificeren van de elementen:
   • een identificatienummer toekennen, soortgelijke elementen groeperen en de elementen nauwkeurig benoemen.
2. Type element:
   • het element karakteriseren in termen van categorie/type/materiaal of een andere voor het project relevante categorie.
3. Foto:
   • representatieve foto's toevoegen om het element duidelijk te illustreren.
4. Hoeveelheid:
   • de hoeveelheid vermelden van het op het terrein aanwezige element, met gebruikmaking van de passende eenheden;
   • bepalen of de partij groot genoeg is om afbraak te rechtvaardigen en of de omvang ervan geschikt is voor wederverkoop of de potentiële toepassingen.
5. Afmetingen:
   • voeg de afmetingen van het element toe om toekomstig specifiek hergebruik te vergemakkelijken;
   • controleer de dimensionale standaardisering van de producten.
6. Massa:
   • vermeld de geschatte massa per eenheid en de voor de partij berekende totale massa.
7. Locatie in het gebouw:
   • specificeer waar de elementen zich bevinden om de organisatie van het terugwinningsproces te vergemakkelijken.
8. Staat/ potentieel voor hergebruik:
   • beoordeel de algemene toestand van het element, met vermelding van eventueel esthetisch of technisch kwaliteitsverlies. Let er ook op of het beschadigd is, aan het eind van zijn levensduur is of intensief moet worden schoongemaakt of opgewerkt;
   • onderzoek de zeldzaamheid, de erfgoedwaarde, de esthetische eigenschappen en de vergelijkbaarheid met gelijkwaardige nieuwe producten;
   • evalueer de marktvraag, de technische eigenschappen, de prijs en de waarde van een alternatief materiaal en de kosten van de benodigde werkzaamheden;
   • houd rekening met veranderende levensstijlen, architecturale trends en de huidige technische normen.
9. Ontmantelings-/hergebruikstrategie:
   • bepaal en specificeer de passende hergebruikstrategie voor elk element, rekening houdend met opties zoals hergebruik in situ, herverkoop, schenking, ruil of hergebruik in andere projecten;
   • ga na of afbraak technisch haalbaar is zonder de prestaties en de esthetische kwaliteit van de elementen aan te tasten;
   • houd rekening met de manipulatie, het vervoer, de opslag, de behandeling en de herinstallatie van de elementen, alsmede met de behoefte aan gespecialiseerde aannemers;
   • houd rekening met de milieu-impact en de mogelijkheid om de koolstofvoetafdruk van bestaande elementen vast te leggen.
10. Andere opmerkingen:
    • noteer alle aanvullende informatie die relevant is voor de beoordeling van het hergebruikpotentieel, zoals de specifieke kenmerken van het element, eventuele bijzondere voorbehouden of andere opmerkingen die nuttig zijn voor de belanghebbenden;
    • identificeer gevaarlijke stoffen en potentiële gezondheids- en veiligheidsrisico's;
    • ga na of de technische uitrusting voldoet aan de geldende prestatie-eisen en of er informatie over de technische prestaties beschikbaar is.

In alle gevallen kan het, afhankelijk van de omvang van het project en de hoeveelheid herbruikbare materialen, nodig zijn sommige van deze gegevens aan te passen.

Aanvullende gegevens of elementenfiche

Er kan aanvullend onderzoek worden gedaan naar materialen die waarschijnlijk in het project zullen worden hergebruikt. Zo kan bijvoorbeeld worden nagegaan of een bepaald materiaal geschikt is voor een bepaald gebruik, of kunnen bepaalde aanvullende metingen of tests worden uitgevoerd (zie de paragraaf 'Aanvullende studies en tests').

Deze aanvullende gegevens kunnen nuttig zijn voor de beoordeling van de homogeniteit van de partijen, de ecologische impact, de economische haalbaarheid enz.

De elementenfiche is een gedetailleerd document met een nauwkeurige beschrijving van een tijdens een hergebruikinventarisatie geïdentificeerd element. Deze fiche kan bijvoorbeeld worden gebruikt om nadere bijzonderheden te verstrekken, aannemers of technische experts een leidraad te geven of specifieke punten nader toe te lichten. Ze kan worden aangepast aan de behoeften, met verschillende secties voor verschillende aspecten. Hier volgt een overzicht van wat een elementenfiche moet bevatten:

1. Algemene identificatie:
   • itemnummer gekoppeld aan de hergebruikinventaris om een duidelijke follow-up en traceerbaarheid te garanderen.
2. Gedetailleerde beschrijving:
   • informatie over het element, zoals merk, referenties, staat, technische prestaties, kleur, gewicht, productie- en installatiedata en conformiteit met de geldende normen.
3. Context:
   • beschrijving van de context van het element, inclusief locatie, informatie over gebouw en project, logistieke haalbaarheid en beschikbaarheid.
4. Assemblage:
   • assemblagemethoden, afhankelijkheden en risico's in verband met het demonteren.

     Voor meer informatie over demonteren, zie de pagina Technische omkeerbaarheid.
5. Milieuvoordelen:
   • beoordeling van de ecologische voordelen van hergebruik van het element.
6. Gevaarlijke substanties:
   • informatie over potentieel gevaarlijke stoffen en resultaten van uitgevoerde analyses.
7. Aanvullende documenten:
   • gerelateerde documenten, zoals facturen, garanties, tests, inventarissen, plannen, archieven, studies en registers.
8. Voorgestelde toepassingen:
   • suggesties voor hergebruik, bijbehorende aandachtspunten en eventueel vereist aanvullend onderzoek.
9. Andere:
   • relevante informatie in de vorm van foto's, bijlagen of schriftelijke gegevens.
10. Hergebruikpotentieel en conclusie:
    • voorlopige conclusie over het potentieel voor hergebruik van de materialen of elementen, rekening houdend met alle hierboven beschreven punten.

Inventarisatiehulpmiddel

In de meeste gevallen neemt de inventaris de vorm aan van een eenvoudige spreadsheet met de hierboven beschreven kolommen.

Bij complexere projecten kan de inventaris ook worden geïntegreerd in een BIM-model (Building Information Modeling) van het project.

Er is geen standaardmanier om een inventarisatie uit te voeren. Het belangrijkste blijft dat er gemakkelijk met de betrokkenen kan worden gecommuniceerd.

Wat zijn de informatiebronnen?

Verschillende bronnen kunnen worden geraadpleegd om de informatie te verzamelen die nodig is om het hergebruikpotentieel te beoordelen:

Documentaire analyse

Verschillende documenten kunnen worden geraadpleegd:

• afbraak- en asbestinventarissen;
• bestaande plannen;
• technische bestanden;
• productfiches;
• follow-up van onderhoud;
• archieven;
• afvalbeheerplan.

Bezoek ter plaatse

Bezoeken ter plaatse kunnen gebruikt worden:

• om het potentieel te bevestigen:
  • voor staalnames;
  • voor analyse van de toepassing;
  • om de aanwezigheid van vervuilende stoffen na te gaan;
  • om foto’s te nemen: algemeen, elementen, details (demonteren, lagen, schade);
  • op te meten;
  • hoeveelheden in te schatten;
  • Plannen annoteren.
• prioriteiten stellen voor afbraakacties.

Aanvullende studies en tests

In dit iteratieve proces mogen alleen aanvullende studies of tests worden uitgevoerd op de meest veelbelovende materialen. Ze maken het mogelijk om:

• te controleren of demontage mogelijk is zonder beschadiging;
• het te verwachten verliespercentage in te schatten;
• over stalen van het gedemonteerde materiaal te beschikken.

Er kunnen diverse aanvullende studies worden uitgevoerd:

• ontmantelingstests:
  • type verbinding?
  • gemakkelijke recuperatie?
  • (geschat) verliespercentage.
• chemische samenstelling: gevaarlijke stoffen -> GEEN hergebruik.
• technische studies: onderzoek naar de technische prestaties (voor een nieuwe toepassing):
  • directe evaluatie: visuele inspectie of niet-destructief onderzoek ter plaatse;
  • documentatie: raadpleging van technische documenten en technische fiches;
  • tests: productstalen kunnen in het laboratorium worden geanalyseerd.
• milieustudies: gebruik van een levenscyclusanalysemethode (vooral voor bewerkingen ter voorbereiding van hergebruik vs. nieuwe productie).

  Raadpleeg Dossier | De levenscyclus van stoffen: analyse, informatiebronnen en hulpmiddelen om het kiezen te vergemakkelijken.
• economische analyses: economische zin van het hergebruik?
• andere studies (bv. logistiek).

Wie beheert de afbraak en de toewijzing van de elementen?

De afbraak van herbruikbare elementen kan door verschillende actoren worden uitgevoerd. De voordelen, nadelen, contractdocumenten en mogelijke economische aspecten van elke operator zijn samengevat in onderstaande tabel:

Wat zijn de bestemmingen van de gerecupereerde elementen?

De gedeconstrueerde en teruggewonnen elementen kunnen voor verschillende doeleinden worden gebruikt:

• op de site zelf (of just-in-time van site tot site):
  • hangt af van de mogelijkheden: samenvallen van vraag en aanbod of expliciete vraag;
  • vereist logistieke oplossingen (tijdelijke opslag) en een goede coördinatie;
  • onzekerheden over de hoeveelheden (à innovaties);
  • enige kostenbesparingen.
• naar de professionele hergebruikmarkt:

  Voordelen	· operaties ter voorbereiding op effectief hergebruik; · voorspelbaar en stabiel kanaal; · dynamisch aanbod (vaak nieuwe producten);
  Nadelen	· beperkt bestaand marktaanbod; · beperkt tot economisch haalbare producten.

  Zie de site opalis.eu.
• naar de fabrikanten:
  • recupereren van hun eigen producten;
  • interessant om hun interesse te peilen;
  • vaak grote hoeveelheden en recycling is gebruikelijker dan hergebruik.
• via een schenking:
  • bijzonder geschikt voor elementen met een interessant hergebruikpotentieel maar een geringe economische waarde;
  • vereist specifieke regelingen (bijvoorbeeld: 'recyclagecentrum' ter plaatse).
• op sites voor tweedehands producten:
  • online verkoopwebsite voor particulieren (bijv.: 2dehands.be) of bedrijf (bijvoorbeeld: werflink.be).

Om verder te gaan

Andere publicaties van Leefmilieu Brussel

• Website van Leefmilieu Brussel
  • Opleiding Duurzame Gebouwen, Leefmilieu Brussel (2021). Circulaire economie: inventarisatie, hergebruikinventarissen. Brussel.
  • Opleiding Duurzame Gebouwen, Leefmilieu Brussel (2019). Hergebruik van materialen en bouwelementen. Geschiedenis van het hergebruik en praktijk van het hergebruik bij overheidsopdrachten.
  • Opleiding Duurzame Gebouwen, Leefmilieu Brussel (2021). Hergebruik van materialen: een historisch perspectief. Brussel.

Bibliografie

• FCRBE (2022). Een gids voor het identificeren van bouwproducten met potentieel voor hergebruik vóór de sloop.
  > Algemene gids voor de inventaris en inventarisatiemodel in Excel-formaat.
• Buildwise, C-Tech (2022). Een inventaris opmaken: de eerste stap naar de circulaire economie vóór de sloop. België. > Samenvattende gids voor de inventaris en de doorgaans nuttige kolommen.
• hub.brussels, CERAA (2021). De inventaris voor hergebruik: analyse, feedback en perspectief. Brussel.
• Guillaume Amand & Miriam Mekhalfa, Homegrade (2019). Inventaris voor het hergebruik van materialen - Praktisch zakboekje. Brussel.
• Rotor (2015). Vademecum voor hergebruik buiten de bouwsite. De recuperatie van bouwmaterialen uit publieke gebouwen haalbaar maken
  • Inventarismodel
  • Voornbeeldinventaris
  • Technische clausule