Inhoudstafel
Uitdagingen
Ramen vervullen meerdere functies...
Een vensterraam heeft meerdere functies:
- De waterdichtheid, die afhangt van het raamprofiel (aantal aanslagen, perifere dichtingsvoegen, aanwezigheid van de neus van de waterslag op vaste kaders of vleugels) en van het type en de kwaliteit van de plaatsing tegen de dorpels en in de dagstukken.
- De thermische isolatie die afhankelijk is van het soort materiaal en de thermische onderbrekingen eigen aan het profiel en de luchtdichtheid die afhangt van het type en de kwaliteit van de plaatsing tegen de dorpels en de dagstukken.
- De akoestische isolatie, die hoofdzakelijk afhangt van de kwaliteit van de beglazing en het type en de kwaliteit van de plaatsing tegen de dorpels en de dagstukken.
Erfgoedwaarde die behouden moet worden
De ramen behoren tot de architecturale uitdrukking van de gebouwen en spelen een belangrijke rol voor het uitzicht, het karakter en de rijkdom van de Brusselse gevels. Dit erfgoed, dat aan iedereen toebehoort, draagt bij tot de schoonheid van de straten en van de stad. In het Brussels Gewest vinden we ramen met de meest diverse opbouw: vast, enkele of dubbele vleugel, met bovenlicht, schuiframen, met kleinhout, bow-windows,... Ook de beglazing heeft bijzondere eigenschappen: geblazen glas, glas met geslepen randen, gekleurd glas, bedrukt glas, glas-in-loodraam...
Frequente vervanging van de ramen in het Brussels Gewest
Het gebeurt vaak dat omwille van de huidige vereisten inzake comfort en energiebesparing, naar aanleiding van de vaststelling van een gebrek aan comfort binnenshuis (koudestraling, inwatering, oververhitting, condensatie, akoestisch of visueel ongemak,...) of naar aanleiding van de zichtbare ouderdom van het schrijnwerk (slijtage, verkromming van de profielen, afbladdering van de verf, roesten van het beslag,…) of van de beglazing, het oorspronkelijke raam door een nieuw raam wordt vervangen.
Deze systematische vervanging van de ramen is te wijten aan een gebrek aan informatie/bewustmaking betreffende het behoud en de verbetering van de bestaande ramen, het gemak van deze oplossing in vergelijking met de moeilijkheid om gespecialiseerde vaklieden te vinden enz.
De volledige vervanging van de ramen betekent niet alleen het verlies van buitenschrijnwerk met erfgoedwaarde, maar ook een verlies van het karakter van de gevel en eventueel van het hygrothermische evenwicht van het gebouw, met alle eventuele gevolgen voor de gezondheid van de bewoners of de gebruikers van het gebouw. Bovendien hebben de profielen die vandaag worden gebruikt niet dezelfde esthetische en visuele kwaliteit als vroeger (brede, vereenvoudigde profielen, kleuren zonder nuances, weinig duurzame details, ruw geschatte of veranderde proporties, vereenvoudiging of afwezigheid van de welvingen, grove voegen, grove imitatie of weglaten van kleinhout, gebruik van alledaags beslag,...).
De vervanging van de ramen betekent bovendien dat er afval wordt geproduceerd (Zie dossier Duurzaam materiaalgebruik, en De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen).
Om het behoud en de verbetering van bestaande ramen te stimuleren, voerde Leefmilieu Brussel een studie naar de impact van de thermische verbeteringen van vensters met een patrimoniale waarde in de traditionele gebouwen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De informatie over het hergebruik/de aanpassing van de ramen die in dit dossier wordt verstrekt, komt uit deze studie.
Keuze van een nieuw raam
De keuze van de materialen voor het raam is fundamenteel, want deze kan belangrijke gevolgen hebben voor het milieu en de gezondheid van de bewoners of gebruikers.
Een slecht gekozen raam zal niet alleen esthetische en gezondheidsproblemen met zich mee brengen maar ook sneller verslijten, waardoor het ook sneller zal moeten worden vervangen. Het is dus van primordiaal belang dat het materiaal geschikt is voor de plaats en het gebruik waarvoor het bestemd is. In het kader van duurzame architectuur is de evaluatie van de milieuwaarde van een raam alleen mogelijk als aan deze vereiste is voldaan.
Dit dossier wil oplossingen definiëren die kunnen worden toegepast om een bestaand raam te behouden (patrimoniale en esthetische waarde) en zijn thermische, hygrometrische, akoestische en andere prestaties, evenals de lichtinval te verbeteren. Als dat niet mogelijk is of in geval van nieuwbouw, zal een nieuw raam op basis van zijn milieu-impact worden gekozen.
Behoud en verbetering van de bestaande ramen van een geklasseerd gebouw
Aanpak
Om voor het buitenschrijnwerk een oordeelkundige keuze te kunnen maken, is het aangewezen van bij het ontwerp tot aan de uitvoering rekening te houden met de volgende principes:
Bij renovatie (bewaren/herstellen/verbeteren)
Bij renovatie is het in veel gevallen mogelijk het bestaande raam te behouden en het te verbeteren om energie te besparen en het gebruikscomfort te verbeteren. Deze aanpak is heel relevant voor de levenscyclus van het materiaal (zie dossier | De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen).
Een diagnose stellen
Voor bestaande ramen moet vóór de eventuele vervanging een diagnose worden gesteld (zie paragraaf met inleiding op de methodologie); ramen worden vaak vervangen, terwijl ze nog in goede staat verkeren of gemakkelijk te verbeteren zijn.
Deze diagnose evalueert de erfgoedeigenschappen van het raam: in welke staat is het, is het een origineel stuk of niet? Met erfgoedwaarde? Mogelijke verbeteringen,... Vervolgens worden de energieprestatie en het comfort van het raam geëvalueerd: veroorzaakt het raam ongemak? Welke ingrepen hebben voorrang?
Volg de beslissingsboom
In veel gevallen zijn restauratie en verbetering van de vensters de meest aangewezen en duurzame oplossingen. De beslissingsboom (zie Ontwerp stappen) is een handig instrument om te kiezen tussen het behoud, de herstelling, de verbetering of de vervanging van een raam.
Hanteer een globale aanpak voor isolatie en ventilatie ...
Voor u beslist om heel isolerende vensters te plaatsen in een oud gebouw, moet u eerst de globale situatie van deisolatie en de ventilatie van de betreffende kamer of het gebouw bestuderen. Zonder bijkomende maatregelen kan de vervanging van het raam immers problemen veroorzaken voor het vochtbeheer en de luchtkwaliteit in het gebouw.
In het geval van een kamer waar de muren niet voorzien zijn van thermische isolatie en er geen ventilatie is, zijn condensatiedruppels op enkel glas een teken dat het nodig is om de kamer te ventileren. Met thermisch verbeterde beglazing en de buitentemperaturen van ons Belgische klimaat is er geen condensatie meer, noch op de dubbele beglazing, noch op de binnenmuren. Het is pas wanneer de relatieve vochtigheid overdreven hoog wordt, dat condensatie de vorming van schimmel op de muren met zich kan brengen. Dit geval van bovenmatige vochtigheid kan worden vermeden door een efficiënt ventilatiesysteem.
Vooraleer een venster of een beglazing te vervangen door een nieuw, thermisch beter presterend element, moet u dus letten op de prioritaire maatregelen voor de verbetering van de thermische prestatie van de mantel, zowel wat betreft de financiële rendabliteit als de gezondheid.
- Nuanceer de prioriteiten overeenkomstig de relatieve oppervlakte van de gevelopeningen in verhouding tot de ondoorzichtige oppervlakken:
Als de oppervlakte van de openingen een belangrijk deel van de verliesoppervlakte van het gebouw vormt, kan de thermische prestatie van de vensters een prioriteit zijn.
In het geval van het Brusselse huis vertegenwoordigen de openingen vaak slechts een klein deel van de verliesoppervlakte. Wat de energieprestatie betreft, is het dus belangrijk het aandeel van het buitenschrijnwerk in de oppervlakte van de bouwschil te analyseren.
Bij nieuwbouw of in geval van vervanging van het raam
Bij de plaatsing van een nieuw raam is het mogelijk om aan de hand van verschillende keuzes, in het bijzonder die van het materiaal, een kwaliteitsvolle oplossing te bieden voor de verschillende functies die van het raam worden verwacht (visueel, thermisch, ademhaling en akoestisch) en tegelijk rekening te houden met de duurzaamheidscriteria. Hiervoor is het volgende nodig:
Kies voor het raam een materiaal, aangepast aan de behoeften/de belasting.
Ga de vereisten van de bestudeerde situatie na en bepaal waaraan de overwogen alternatieven moeten beantwoorden: blootstelling aan weersomstandigheden, frequentie en type onderhoud, akoestische prestatie, thermische prestatie, visueel comfort, levensduur enz.
Een raam met een lage milieu-impact kiezen
Bij de keuze van een materiaal voor het raam moet u rekening houden met de duurzaamheid: u moet weten op basis waarvan u de milieu- en de gezondheidswaarde van elk type product kunt beoordelen.
Hou rekening met de milieukenmerken zoals de energie-impact van de productie, het vervoer, de recyclage van het materiaal,… (zie dossier - De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen)
Beperk de uitstoot van vervuilende stoffen die schadelijk zijn voor de gezondheid
Sommige ramen vereisen het gebruik van insecten- en schimmeldodende beschermingsproducten, die schadelijk zijn voor de gezondheid. De impact van deze producten op de gezondheid en het milieu moet zoveel mogelijk worden beperkt. Bij de materiaalkeuze moet rekening worden gehouden met deze elementen.
Voorzie de mogelijkheid om het materiaal op het einde van zijn levenscyclus te demonteren, te hergebruiken en/of te recycleren.
In de globale balans van het raam moet ook rekening worden gehouden met zijn levensduur en de mogelijkheid tot demonteren, hergebruiken en recycleren van de materialen op het einde van de levenscyclus.
