Méthodologie de choix d'un châssis en rénovation

1. Een diagnose stellen

Door een gebrek aan informatie of aan een degelijke diagnose gebeurt het al te vaak dat ramen die in goede staat zijn of gemakkelijk te verbeteren zijn, toch vervangen worden.

Deze diagnose evalueert de toestand van het raam, zijn erfgoedeigenschappen enz. Ook worden de energieprestatie en het comfort van het raam geëvalueerd; veroorzaakt het raam ongemak?

2. De beslissingsboom volgen

Het onderstaande organigram biedt een leidraad bij de keuze en een te volgen methode wanneer er werken aan een of meerdere ramen te voorzien zijn.

Beslissingsboom, te volgen wanneer er aan een of meerdere ramen werken te voorzien zijn

Bron: ceraa vzw

Het behoud en de verbetering van het raam vormen een relevante aanpak qua duurzame ontwikkeling. Dit maakt het mogelijk het raam te behouden en verlengt de levenscyclus van het venster, dat deel uitmaakt van het stedelijke landschap. Er bestaat echter geen enkele regel die bepaalt dat het behoud van het raam in alle situaties interessanter is dan de vervanging ervan. Alles hangt af van de scenario's voor de planning en de ingrepen die te overwegen vallen. De keuze van de ingrepen moet immers geval per geval worden bekeken, in functie van de prioriteiten van de bouwheer, de gewenste prestaties enz.

Om vóór de keuze van de ingreep een diagnose te kunnen stellen, vindt u in de onderstaande tabel elk van de vragen die in het organigram worden gesteld.

Heeft het raam erfgoedwaarde?

• Is het gebouw geklasseerd of staat het op de lijst van beschermde gebouwen?
• Maakt het raam deel uit van een goed van patrimoniaal belang, dat niet geklasseerd is (beschermde zone, GCHEWS, RVOHR, bouwwerk van vóór 1932,…)?
• Heeft het een historische waarde?
• Is het raam het oorspronkelijke raam van het gebouw?
• Heeft het raam een esthetische waarde? :
  • Bevat het raam bijzondere indelingen (kleinhout, smeedwerk,…)?
  • Vertoont het bijzondere vormen (krommingen, welvingen, …)?
• Heeft het raam een technische waarde? :
  • Bijzonder sluit- of openingssysteem (wolfsmuil en schaap,…)?
  • Bijzonder verbindingssysteem vleugel/vast kader (guillotine,…)?
  • Bijzonder beslag (spanjolet,…)?
• Bevat het raam edele of onvervangbare materialen? :
  • Oude eik,…
  • Loodramen
  • Bijzonder glas: gehamerd glas, geblazen glas, spiegelglas, glas met smeedwerk enz.

Als een van de antwoorden JA is, heeft het raam een patrimoniaal belang.

In welke staat bevindt het raam zich?

Stel een overzicht van de gebreken op.

• Afwerking: Vertoont het raam afgebladderde verf, verfblazen enz.?
• Schrijnwerk: zijn de profielen beschadigd? Vertonen ze verkromming, verrotting, roest,…?
• Beglazing: heeft het glas doorzichtigheid verloren? Is het gebarsten?
• Beslag: is het beslag versleten, verroest, kapot, vervangen,…?

Als de evaluatie van de toestand van het raam een matig of slecht resultaat oplevert, moet er worden ingegrepen, afhankelijk van het eventueel ondervonden ongemak:

• voor een verbetering Link naar "Uitvoering – specifieke aspecten per voorziening"
• voor een herstelling Link naar "Uitvoering – specifieke aspecten per voorziening"
• voor een vervanging Link naar “Specifieke methodologie voor de plaatsing van nieuwe ramen”

Veroorzaakt het raam ongemakken?

• Is er koudestraling te voelen tegenover het venster, in het bijzonder afkomstig van de beglazing?
• Is er tegenover het raam onaangename tocht te voelen?
• Is het te warm in het lokaal?
• Vertoont het glas geregeld condensatie? (in dat geval is er een ventilatieprobleem dat moet worden opgelost voor er enig verbeteringswerk wordt uitgevoerd)

Als een van de antwoorden JA is, veroorzaakt het bestaande raam ongemak en is een van de volgende drie ingrepen aangewezen:

• voor een verbetering
• voor een herstelling
• voor een vervanging

Behoud en verbetering van de bestaande ramen van deze oude drogisterij

[046] Vorst, 1060 Brussel, G. Vilet © Y. Glavie.

3. Voorafgaande werken aan het bestaande raam

De thermische verbetering van de bestaande ramen vereist enkele voorafgaande werken vóór de uitvoering van de gekozen voorziening.

Deze werken zijn alleen mogelijk op oorspronkelijke houten ramen (en sommige metalen ramen)!

Bij de vervanging van het glas van een oorspronkelijk raam door nieuw dubbelglas zal dit werk bv. nutteloos en financieel niet interessant zijn als de bestaande profielen tekenen van ernstige beschadiging vertonen. De thermische en akoestische voordelen die de dubbele beglazing zouden kunnen opleveren, worden tenietgedaan door lekkage op het niveau van de profielen (probleem van dichtheid en akoestiek, warmteverlies, ongemak,…). Daarom is het eerste werk dat op een oud raam moet worden uitgevoerd de restauratie!

Voorbeelden:

• Restauratie van de profielen
  • Controle van de dichtheid van het raam
  • Inwerking van een voeg tussen vast kader en vleugel
• Inwerking van bijkomende aanslagen
• Dichtheid rond het raam
• Vervanging van beschadigde of gedeeltelijk verdwenen kit;
• Vervanging van de beschadigde elementen door elementen van dezelfde houtsoort en hetzelfde profiel;
  • Vervanging van de beschadigde waterslagen (deze zijn heel vaak de meest beschadigde elementen);
• Herstelling van het beslag van de vleugels;

zie voorziening “Restauratie van het bestaande raam

5. Extra belasting door het gewicht van het glas

Bij de keuze van een raam of van een aan te brengen verbetering moet rekening worden gehouden met overbelasting door het gewicht van het glas.

De extra belasting, veroorzaakt door de plaatsing van dubbelglas (in de plaats van enkel glas), kan vervorming veroorzaken van het raam waarin het wordt geplaatst. Dit zorgt voor een risico op kromtrekking van de profielen, druk op het openingsmechanisme, druk op het beslag enz. De waarden en de toelaatbare vervorming van het raam kunnen worden berekend volgens de voorschriften van TV222 en STS52.

• De plaatsing van dubbelglas in een oud raam kan leiden tot vervorming van het profiel, dit staat immers niet in het midden van het raam.
• Er moet ook op worden gewezen dat dubbelglas een aanzienlijk gewicht heeft, dat druk uitoefent op het profiel.

5. Vervanging van het raam

De vervanging van het oorspronkelijke raam door een nieuw raam met driedubbele beglazing is niet gerechtvaardigd en trouwens ook niet aangeraden als het gebouw niet volledig wordt gerenoveerd om zijn energieprestatie te verhogen (van lage energie naar passief).

Als het esthetische en erfgoedkarakter van het raam in kwestie doorslaggevend is of als er geen grote werken met het oog op isolatie en luchtdichtheid voorzien zijn, is deze verbetering niet gerechtvaardigd.

In sommige gevallen kan de vervanging van het raam gebeuren met maximaal respect voor de oorspronkelijke profielen: we spreken dan over vervanging op identieke wijze (het raam past in het karakter van het bestaande gebouw), uitgevoerd op basis van een volledige studie van het bestaande met een maximaal hergebruik van de elementen waaruit het venster is opgebouwd (beslag enz.). De vervanging op identieke wijze betekent dat de profielen, assemblages, beglazing en het smeedwerk van het te vervangen venster op traditionele wijze worden uitgevoerd met materialen die identiek zijn aan de oorspronkelijke materialen.

Er dient te worden opgemerkt dat de zorg die moet worden besteed aan de uitvoering van een raam op identieke wijze een hoge kost met zich brengt.

Naargelang het geval kan Monument en Landschappen of stedenbouw de vervanging van een raam op identieke wijze eisen.

6. Hanteer een globale aanpak voor isolatie en ventilatie...

Integratie van voorzieningen die het mogelijk maken de hygiënische ventilatie van het lokaal te verzekeren

Het is belangrijk aan te dringen op de noodzaak om tegelijk met de verbetering of de vervanging van het raam, een ventilatievoorziening te plaatsen. Ventilatie regelt de luchtkwaliteit en het hygrometrische niveau van de kamer. Als er bij renovatie isolerend glas in een bestaand raam wordt geplaatst of als het raam door een raam met een hogere prestatie wordt vervangen zonder dat de muren worden geïsoleerd, zal de vochtige lucht condenseren op de koude, niet geïsoleerde muren. Dit kan ertoe leiden dat er vocht- en schimmelvlekken verschijnen en maakt het binnenklimaat ongezond.

Om dit fenomeen te vermijden, dient u een goede ventilatie van de lokalen te verzekeren en de opeenvolgende lagen van de wanden open te laten voor de verdamping van vocht, om opgestapeld vocht in de muur niet vast te houden.

Hou bij de berekening van de kost van de werken en de ROI rekening met de ventilatiekost (kost aan energie, onderhoud en materiaal). Hierbij moeten ook nog de isolatiekosten worden opgeteld.

Zie dossier Een energie-efficiënt ventilatiesysteem ontwerpen, en Vermijden van poluenten in het gebouw.

Welke voorzieningen kunnen worden geïnstalleerd voor de ventilatie?

Deze ventilatie kan op verschillende manieren worden uitgevoerd: een gecontroleerd, mechanisch of natuurlijk ventilatiesysteem door de invoeging van roosters (bij voorkeur akoestisch, als het aan de straatkant is) in het raam of in de gevel.

• Het invoegen van roosters in het raam betekent grotere doorsneden, wat zowel het interne als externe aanzicht van het raam verandert. Dit kan een probleem vormen wat het behoud van het oorspronkelijke uitzicht en zijn patrimoniale waarde betreft. Dit betekent ook een vermindering van de lichtgevende oppervlakte van het venster. Deze roosters kunnen bovendien een niet te verwaarlozen impact hebben op de globale warmte-isolatiecoëfficiënt van al het schrijnwerk.
• Om dit probleem te vermijden kan men een beroep doen op een gecontroleerd mechanisch ventilatiesysteem.

Hygrometrische prestaties:

• Voor alle bestudeerde typeramen kan het normatieve debiet van constante, hygiënische ventilatie, geïnstalleerd bij de verbetering, alle condensatie op het glas en op de buitenmuur vermijden.
• In elk geval is er nooit condensatie op de binnenzijde van de bestaande gevelmuur, deze is immers niet koud genoeg om het dauwpunt van de lucht te bereiken en de vorming van oppervlakkige condensatie te veroorzaken.

Prestatie inzake luchtkwaliteit:

• In de huidige situatie is de infiltratie, in tegenstelling tot wat meestal wordt gedacht, niet voldoende om een goede kwaliteit van de binnenlucht te garanderen.
• Het ventilatiesysteem waarmee de verbetering gepaard gaat, maakt het mogelijk om de binnenlucht tijdens de hele bezetting van het lokaal van uitstekende kwaliteit te houden.

Isolatie van de bouwschil

Zie dossiers Transmissieverliezen beperken, en Het thermisch comfort verzekeren.

7. Visueel comfort/Lichtprestatie

Merk op dat de lichttransmissiefactor van enkele beglazing van 3 à 4 mm, hoger is dan die van dubbele beglazing of van een dubbel raam (of dubbelglas) of van een driedubbele beglazing.

Voor alle voorzieningen zal de verlichtingswaarde binnen altijd lager zijn dan de bestaande situatie (oud raam met enkele beglazing). De minimale aangeraden leesverlichting (300 lux) is evenwel verzekerd gedurende 80% van de bezettingstijd voor alle verbeteringen, behalve in het geval van ramen met kleinhout. In dit geval is de minimale aangeraden leesverlichting verzekerd gedurende 80% van de bezettingstijd met de huidige beglazing of met enkele beglazing, terwijl na de verbeteringen de verlichting, verzekerd gedurende 80% van de tijd, net onder deze limiet ligt. De laagste waarde (255 lux) blijft evenwel redelijk (gegevens afkomstig van de raamstudie).

Over het algemeen hangen de verlichtingswaarden binnen in de kamer meer af van de geometrische configuratie van het raam (netto beglaasde oppervlakte, vorm en hoogte van de beglazing) ten overstaan van de oppervlakte van het lokaal, dan van de lichttransmissiefactor van de beglazing en dus van het type verbetering dat wordt overwogen.

Raadpleeg ook het dossier Zorgen voor visueel comfort dankzij natuurlijk daglicht.